Wypalenie zawodowe nauczycieli
Na temat wypalenia zawodowego zaczęto pisać w latach siedemdziesiątych, choć zjawisko to istniało już znacznie wcześniej. Z całą pewnością można uznać, że wymagania, oczekiwania, przemiany cywilizacyjne, jakie są stawiane zawodom służb społecznych, spowodowały, iż koszty psychologiczne, jakie w swojej pracy ponoszą nauczyciele, są coraz większe. Doświadczają oni coraz częściej przewlekłego stresu, z którym bardzo trudno jest sobie poradzić. Są oni wyczerpani, zmęczeni, a co za tym również idzie, coraz mniej zadowoleni ze swojej pracy. Podejmują jednak próbę poradzenia sobie z tymi wymaganiami i obciążeniami, jednak często skutkuje to negatywnymi konsekwencjami w postaci dystansowania się od uczniów. Nauczyciele tracą zapał i zaangażowanie.
Od czasu pionierskiej publikacji Freudenbergera zjawisko to zaczęto nazywać „wypaleniem zawodowym” (professional burnout). Zawód nauczyciela z całą pewnością zaliczany jest do tych profesji, w których kontakt interpersonalny, proces zaangażowana oraz wymiana emocjonalna są bardzo istotne i odgrywają znaczącą rolę.
Nauczyciele są najważniejszymi „składnikami” systemu edukacji. Odgrywają w nim bardzo ważną, kluczową funkcję, co skutkuje, że są powodem ciągłego zainteresowania. Przed tym zawodem stoi wiele wyzwań, a inni wobec nauczycieli stawiają duże wymagania. Rozwój zawodowy nauczyciela jest obecnie traktowany jako najistotniejszy czynnik zmiany oświatowej. Od nauczyciela oczekuje się nie tylko edukacji innych poprzez przekazywanie wiedzy. Do jego obowiązków zdaje się należeć również optymalizacja rozwoju ucznia.
Na temat stresu, szkodliwych czynników, które determinują wypalenie zawodowe, oraz innych obciążających psychologicznych uwarunkowań napisano bardzo wiele publikacji. Udowodniono, że nauczyciele to grupa narażona w dużym stopniu na występowanie wypalenia zawodowego. Istotną kwestią zdaje się być możliwość zapobiegania temu procesowi. Nie jest łatwo i zdaje się niemożliwe podanie dokładnych i skutecznych zachowań, do jakich należałoby się stosować, aby uniknąć całkowicie poddania się procesowi wypalenia zawodowego.
Czynniki wpływające na wypalenie zawodowe
Proces wypalenia zawodowego uwarunkowany jest wieloma czynnikami, jednak do głównych można zaliczyć: wyczerpanie emocjonalne, depersonalizacja, obniżone poczucie dokonań osobistych, niepowodzenie w zmaganiu się ze stresem, płeć, rodzaj szkoły, chęć bycia lubianym przez wszystkich uczniów, angażowanie się w trudności i problemy swoich podopiecznych, próba osiągnięcia „mistrzostwa” w zawodzie, sprzeczność pomiędzy oczekiwaniami a realiami zawodu nauczyciela, poczucie własnej skuteczności, sensu pracy, emocjonalne wyczerpanie, dystansowanie się, które ma na celu obronę przed emocjonalnym przeciążeniem. Czynników tych istnieje o wiele więcej i niełatwo jest określić, który z nich jest bardziej lub mniej kluczowy. Z całą pewnością wszystkie są istotne dla wystąpienia procesu wypalenia zawodowego.
Jak zapobiec wypaleniu zawodowemu?
W jaki sposób można sobie radzić z powyższymi czynnikami? Jak przeciwdziałać temu zjawisku? Czy istnieją uniwersalne metody na radzenie sobie z procesem wypalenia zawodowego? Te i wiele innych pytań zadaje sobie wielu badaczy, nauczycieli, psychologów i naukowców. Jeden ze specjalistów w tym temacie, Huget, przekonuje, że istnieje pewna grupa umiejętności, które można określić jako osobiste zasoby czy czynniki chroniące przed wypaleniem zawodowym wśród nauczycieli.
Są to: wewnętrzne poczucie kontroli, twardość, kreatywne myślenie, a także umiejętność budowania takich relacji z innymi, które dostarczają wsparcia społecznego. W kontekście profilaktyki istotna jest wszelka aktywność, której celem jest poszerzenie kompetencji zawodowych, zgłębianie wiedzy, rozwijanie umiejętności twórczego, kreatywnego myślenia, a także kształtowanie sprawności w aspekcie związanym z komunikacją interpersonalną.
Chcesz lepiej komunikować się
ze swoimi uczniami i ich rodzicami?
Źródła:
Capel S.A. (1987) The incidence and influence on stress and burnout in secondary school teachers, British Jurnal of Educational Psychology, 57, s. 279–288.
Trendall C. (1989) Stress in teaching and teacher effectiveness: a study of teachers across mainstream and special education, Educational Reaearch, 31, s. 52–58.
Huget P. (2005) Profilaktyka syndromu wypalenia zawodowego nauczyciela. Polonistyka. Innowacje. Nr 2.
Sęk H. (1992) Perceived Social Support and Competence in Coping with Stress and Teachers Burnout. W: Reading in Health and Preventive Psychology, H. Sęk (red.), Poznań, Zakład Wydawniczy K. Domke, s. 123–137.
Sęk H. (2000) Wypalenie zawodowe u nauczycieli. Uwarunkowania i możliwości zapobiegania. W: Wypalenie zawodowe. Przyczyny, mechanizmy, zapobieganie, H. Sęk (red.), Warszawa, Naukowe Wydawnictwo PWN.
Synal S., Szempruch J. (2017) Od zapału do wyczerpania? Funkcjonowanie nauczycieli w codzienności szkolnej. Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego.
