Seplenienie – co to takiego?

Logopedia

Seplenienie – co to takiego?

Potoczne rozumienie terminu „seplenienie” zazwyczaj odbiega od prawidłowej definicji tego pojęcia. Seplenieniem nazywamy, często błędnie, jakiekolwiek odstępstwo od normy wymawianiowej, nie zwracając uwagi ani na charakterystyczną specyfikę zniekształcanych głosek, ani na podłoże tego zaburzenia. Potocznie, jeśli ktoś sepleni, to oznacza, że mówi niewyraźnie, zniekształca, trudno kogoś zrozumieć.

Z logopedycznego punktu widzenia seplenieniem (sygmatyzmem) nazywamy nieprawidłową wymowę spółgłosek dentalizowanych, należących do tzw. trzech szeregów:

ciszącego (ś ź ć dź);
syczącego (s z c dz);
szumiącego (sz ż cz dż).

Sygmatyzm należy do najczęściej spotykanych wad wymowy. Każdy rodzic dziecka w wieku przedszkolnym czy też szkolnym powinien zatem znać charakterystykę i etiologię tego zaburzenia.

Kiedy głoski „trzech szeregów” powinny być realizowane prawidłowo?

Warto wiedzieć, że prawidłową artykulację głosek ciszących „ś, ź, ć, dź” powinniśmy obserwować już u trzylatka, głosek syczących „s, z, c, dz” – u czterolatka, a głosek szumiących „sz, ż, cz, dż” – u pięciolatka.

Jakie mogą być przyczyny seplenienia?

Wyróżniamy szereg uwarunkowań, które mogą przyczynić się do powstania wady wymowy, zwanej seplenieniem. Każdy rodzic powinien zwrócić baczną uwagę między innymi na następujące czynniki:

nieprawidłowości związane z budową narządów artykulacyjnych: niewłaściwa budowa języka (zbyt duży / gruby, zbyt krótkie wędzidełko podjęzykowe), nieprawidłowości zębowo-zgryzowe (braki zębowe, zgryz otwarty, przodozgryz, tyłozgryz), rozszczep podniebienia;
niska sprawność narządów mowy, szczególnie języka;
zbyt długie karmienie smoczkiem / używanie niewłaściwych smoczków;
niewłaściwe nawyki, np. ssanie kciuka;
nieprawidłowe słyszenie;
częste infekcje górnych dróg oddechowych;
naśladowanie niewłaściwych wzorców otoczenia.

Rodzic powinien być najbaczniejszym obserwatorem rozwoju mowy swojego dziecka. Jeśli zauważy jakiekolwiek nieprawidłowości, powinien udać się do logopedy, który wyraźnie wykluczy lub potwierdzi występowanie seplenienia i każdej innej wady wymowy.

Jakie wyróżniamy rodzaje seplenienia?

Zaburzeniu może ulegać wymowa jednej, kilku (lub nawet kilkunastu) głosek z wymienionych grup. Nieprawidłowa wymowa głosek dentalizowanych może mieć różną specyfikę i charakter. Wyróżniamy następujące sposoby realizacji dźwięków:

Deformacje (sygmatyzm właściwy)

Polegają na zmianie miejsca artykulacji, co powoduje zniekształcenie brzmienia głosek. Takie zaburzenie zawsze uznawane jest za patologię. Jeśli zauważymy taką wymowę u swojego dziecka, powinniśmy niezwłocznie zgłosić się do logopedy. Wyróżniamy między innymi:

seplenienie międzyzębowe – czubek języka w trakcie artykulacji wsuwa się między zęby;
seplenienie wargowo-zębowe – powietrze podczas artykulacji wydostaje się poprzez szczelinę utworzoną między wargą a siekaczami;
seplenienie przyzębowe – przednia część języka przy artykulacji układa się płasko, a rozproszone powietrze wydostaje się szerokim strumieniem, powstaje dźwięk przytępiony (z przyświstem);
seplenienie boczne – język układa się niesymetrycznie, powietrze wydostaje się z jamy ustnej bokiem;
seplenienie świszczące – bardzo ostre brzmienie głosek, powstaje zazwyczaj na skutek wytworzenia zbyt głębokiego rowka na języku; taką artykulację obserwuje się między innymi przy dużych napięciach mięśniowych.

Substytucje (parasygmatyzm)

Zastępowanie jednych głosek dentalizowanych innymi. Stosunkowo często spółgłoski „sz, ż, cz, dż” są wymieniane na łatwiejsze „s, z, c, dz” (dziecko mówi „salik” zamiast „szalik”). Głoski „s, z, c, dz” oraz „sz, ż, cz, dż” mogą też być zamienione przez szereg ciszący „ś, ź, ć, dź” (wymowa typu „ćapka” – „czapka”, „śamolot” – „samolot”). Takie zastępstwa są dopuszczalne na etapie kształtowania i rozwoju mowy, jeśli jednak podobne zamiany utrzymują się zbyt długo, należy je uznać za patologię i udać się do specjalisty.

Elizje (mogisygmatyzm)

Opuszczanie głosek, wymowa typu „anki” zamiast „sanki”. Takie odstępstwa od normy wymawianiowej są dopuszczalne na etapie kształtowania i rozwoju mowy, jeśli jednak utrzymują się zbyt długo – należy je uznać za patologię, podobnie jak w przypadku parasygmatyzmu.