Jak przebiega rozwój mowy?
Pierwsze słowa u prawidłowo rozwijającego się dziecka pojawiają się między pierwszym a drugim rokiem życia. Przygotowanie do mówienia trwa dość długo. Rozpoczyna się jeszcze w życiu płodowym.
Przed narodzinami
Bardzo duże znaczenie dla rozwoju dziecka i jego mowy ma przebieg pierwszego trymestru ciąży. Wówczas ma miejsce szybki rozwój płodu. Warto wiedzieć, że:
- w 1 miesiącu pracuje serce, zawiązują się początki układu nerwowego, kształtuje się jama ustna, warga górna,
- w 2 miesiącu pojawiają się zawiązki języka, szczęka, żuchwa,
- w 3 miesiącu kształtują się fałdy głosowe.
Kolejne miesiące życia płodowego to dalszy intensywny rozwój:
- w 4 miesiącu dynamicznie dojrzewa mózg, dziecko odbiera głosy z otoczenia, słyszy „melodię” języka, połyka, rozwija umiejętność ssania,
- w 6 miesiącu kształtują się odruchy wargowe (np. otwieranie, zwieranie),
- 7–8 miesiąc to intensywny okres rozwoju mózgu; wytwarza się zdolność lewej półkuli do rozpoznawania dźwięków mowy i prawej do rozpoznawania muzyki.
Przed urodzeniem dziecko jest przygotowane do wydawania głosu, a także ma wykształcone funkcje słuchowe (od 5–6 miesiąca ciąży reaguje na bodźce słuchowe).
Pierwsze miesiące życia
Zaraz po urodzeniu dziecko porozumiewa się z otoczeniem za pomocą płaczu. W ten sposób daje sygnał, by zaspokoić jego potrzeby.
W 2–3 miesiącu życia obserwujemy tzw. głużenie. Polega ono na tym, że dziecko wydaje dźwięki w sposób niekontrolowany (odruch bezwarunkowy). W ten sposób przygotowuje narządy mowy do świadomego wydawania dźwięków. Warto wiedzieć, że głużenie obserwuje się u wszystkich dzieci, niezależnie od miejsca, w którym przyszły na świat, także u niesłyszących.
Około 6 miesiąca życia głużenie przechodzi w gaworzenie. Jest to już świadome zachowanie dziecka (odruch warunkowy). Wydawane dźwięki są zamierzone i celowo powtarzane, dziecko bawi się ich wydawaniem. Pojawiają się pierwsze sylaby (np. „ma, ta, ba”, później: „ma-ma, ta-ta, ba–ba, gu-gu). Dziecko nie przypisuje im konkretnego znaczenia.
Najpierw melodia
Około 7–8 miesiąca życia dziecko zaczyna reagować na mowę. Najpierw odbiera melodię, intonację, nie rozumie znaczenia wyrazów. Na ostry ton dziecko reaguje płaczem, zaś uśmiecha się, gdy rodzice zwracają się do niego pieszczotliwie.
Od 9 miesiąca życia dziecko zaczyna rozumieć, co się do niego mówi. Potrafi zidentyfikować kilka wyrazów, skojarzyć zasłyszane nazwy z odpowiednimi przedmiotami. Następnie podejmuje próby wymawiania pierwszych wyrazów, nazw przedmiotów lub zjawisk.
Scharakteryzowany pierwszy okres mowy dziecka to okres melodii. Przypada na pierwszy rok życia.
Pozostałe etapy rozwoju mowy
Między pierwszym a drugim rokiem życia w rozwoju mowy dziecka występuje okres wyrazu. Wtedy pojawiają się pierwsze słowa, czasem dzieci wypowiadają tylko pierwszą lub ostatnią sylabę wyrazu. Wyraz wówczas pełni funkcję zdania. Coraz więcej rozumieją z mowy otoczenia.
Czas między drugim a trzecim rokiem życia to okres zdania. Dziecko posiada już na tyle bogaty słownik, że łączy ze sobą wyrazy. Na początku są to jedynie zdania twierdzące składające się z dwóch wyrazów. Z czasem pojawiają się pytające i rozkazujące. Dziecko stosuje podstawowe zasady gramatyczne (np. łączy czasownik z rzeczownikiem).
Na czas między trzecim a szóstym rokiem życia dziecka przypada okres swoistej mowy dziecięcej. W tym czasie szybko powiększa się słownik dziecka, posługuje się ono coraz większą liczbą wyrazów. Zna i stosuje podstawowe zasady łączenia wyrazów w zdania, ale często tworzy własne wyrazy (według reguł obowiązujących w języku!), a wypowiedzi podporządkowuje swoistej logice.
Trzylatek zazwyczaj prowadzi już swobodne rozmowy, chociaż jego mowa nie jest jeszcze doskonała.
Czterolatek umie opowiadać historyjki. Potrafi mówić o tym, co było i o tym, co będzie. Jest zainteresowany językiem, pyta o właściwą postać i znaczenie wyrazu. Zadaje dużo pytań, dzieli się swoimi spostrzeżeniami.
Około piątego roku życia, dziecko zna już wiele zasad gramatycznych, nieprawidłowości z nimi związane powoli zanikają. Pięciolatek dokonuje autokorekty i chętnie poprawia innych. Jego wypowiedzi są bardziej dojrzałe, uwzględnia w nich kolejność zdarzeń i zależności przyczynowo – skutkowe.
Sześciolatki powinny już mieć opanowaną umiejętność mówienia i strukturę gramatyczną języka polskiego.
Trzeba pamiętać, że nabywanie umiejętności mówienia u każdego dziecka przebiega w sposób indywidualny i jest powiązane z percepcją słuchową, rozwojem sprawności ruchowej, umiejętnością postrzegania wzrokowego.
Autor: Ewa Piątek
Źródła:
L. Kaczmarek, Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1977
J. Cieszyńska, M. Korendo, Wczesna interwencja terapeutyczna, Kraków 2015
