Najpopularniejsze wady wymowy i ich przyczyny
Wada wymowy to nieprawidłowa artykulacja głosek. Jest to wymawianie tych dźwięków inaczej, niż określa to ogólnie przyjęty wzorzec. Wyróżniamy wiele wad wymowy, a każda z nich posiada właściwą sobie nazwę. Wśród nich występują jednak błędy najczęstsze, które spotykamy zarówno u dzieci, jak i osób dorosłych.
Z wadami wymowy związane jest pojęcie dyslalii. Dyslalia to nieprawidłowa realizacja jednej, wielu lub wszystkich głosek. Charakteryzuje się ona zastępowaniem, zniekształcaniem lub omijaniem danego dźwięku mowy.
Najpopularniejsza wada wymowy, którą potrafi zauważyć wiele osób, to seplenienie, profesjonalnie nazywane sygmatyzmem. Jednak seplenienie dotyczy nie tylko zniekształcania głosek „sz”, „ż”, „cz” oraz „dż”, ale również głosek „ś”, „ź”, „ć”, „dź” i „s”, „z”, „c”, „dz”.
Powodem seplenienia może być brak pionizacji języka, jego ograniczone ruchy czy nieprawidłowa budowa języka, zębów czy szczęki. Inną przyczyną jest nieodpowiednie układanie narządów mowy, a więc np. wsuwanie języka między zęby lub wysuwanie żuchwy do przodu i wymawianie głosek wargowo. Nieprawidłowa realizacja tych głosek może być także związana z zaburzeniami słuchu.
W zależności od przeniesienia miejsca artykulacji wyróżniamy kilka rodzajów sygmatyzmu.Należą do nich między innymi: seplenienie międzyzębowe (gdy język dostaje się między zęby), boczne (kiedy język znajdujący się między zębami, ucieka znacznie w jedną stronę), przyzębowe (gdy język zbyt mocno przylega do zębów), wargowo-zębowe (gdy język nie bierze udziału w tworzeniu głoski) i świszczące (charakteryzujące się ostrym, świszczącym brzmieniem).
Kolejna wada wymowy to nieprawidłowa realizacja głoski „r” – wymowa tzw. „r” francuskiego, które profesjonalnie nazywane jest „r” języczkowym. Przy takiej wymowie „r” w artykulacji nie bierze udziału język, tylko języczek. Prawidłowa realizacja tej głoski wymaga udziału przedniej części języka oraz dziąseł.
Wadą wymowy związaną z głoską „r” jest reranie lub inaczej rotacyzm. Jest ono podzielone na rodzaje, zależnie od przeniesienia miejsca artykulacji głoski. Chciałabym jednak wspomnieć o najczęściej spotykanym błędzie. Jest to realizacja głoski „r” jako „l” lub „j”, a więc substytucja głoski inną, łatwiejszą w wymowie.
Głoska „r” pojawia się jako ostatnia w rozwoju mowy dzieci. Jest ona trudna w artykulacji, ponieważ wiąże się z wibracją koniuszka języka. Powodem błędnej wymowy tej głoski może być brak umiejętności pionizacji języka – oznacza to, że narząd ten nie unosi się do góry. Inny powód to zbyt mocne dociskanie języka do podniebienia, czego efektem jest brak wibracji. Należy także skontrolować wędzidełko podjęzykowe, ponieważ w przypadku, gdy będzie ono zbyt krótkie, może uniemożliwiać językowi ruchy konieczne w wymowie „r”, a co za tym idzie – prawidłową realizację dźwięku.
Ostatnim przykładem wady wymowy jest mowa bezdźwięczna. Charakteryzuje się ona ubezdźwięcznianiem głosek dźwięcznych i zastępowaniem ich bezdźwięcznymi odpowiednikami. Głoski dźwięczne to: „b”, „d”, „g”, „w”, „z”, „ź”, „ż”, „l”, „ł”, „r”, „m”, „n”, „j”, „dz”, „dź”, „dż”. Przykłady mowy bezdźwięcznej to: fota (woda), kosa (koza), kura (góra), tom (dom), sebra (zebra), słoty (złoty). Przyczyny ubezdźwięczniania głosek mogą być związane z zaburzeniami słuchu lub słuchu fonematycznego (związanego z mową). Powoduje to, że osoba nie słyszy prawidłowej realizacji głoski lub nie identyfikuje jej właściwie. Powodem ubezdźwięczniania może być także brak wytwarzania drgań przez więzadła głosowe.
Nieprawidłowa realizacja głosek zawsze ma swoją przyczynę, którą można usunąć. Nasza mowa jest naszą wizytówką, dlatego dbajmy, by była ona najpiękniejsza – niezależnie od tego, czy dotyczy to małych, czy dużych użytkowników języka. Kiedy zauważamy wady wymowy u naszych dzieci, udajmy się do logopedy. Ważne jest, aby rozwój mowy dziecka przebiegał prawidłowo, a wszelkie zaburzenia i nieprawidłowości zostawały usunięte. Pamiętajmy także, że dla dziecka najlepszym nauczycielem i wzorem jest jego otoczenie, a więc wszystkie bliskie mu osoby. Bądźmy dla naszych najmłodszych jak najlepszym przykładem!
Źródła:
Walczak-Deleżyńska M., Aby język giętki…, Wrocław 2004.
