Samoocena to słowo, które pewnie niejednokrotnie obiło się nam o uszy i intuicyjnie orientujemy się, co ono oznacza. Wiele poradników, blogów, programów mówi o tym, że powinniśmy o nią dbać, podnosić ją, określa ją jako poczucie własnej wartości czy pozytywne widzenie siebie. Również w szkole jednym z działań na rzecz dziecka jest “kształtowanie adekwatnej samooceny”. Na czym polega w ogóle to zadanie i czy to rzeczywiście ważne dla rozwoju dziecka?
Zacznijmy może od bliższego zapoznania się z samym pojęciem. Samoocena, zgodnie z nazwą, dotyczy tego, jak dana osoba ocenia siebie samą i swoje możliwości. Człowiek dokonuje oceny swojej działalności w różnych sferach i na ich podstawie dokonuje pewnego uogólnienia sądu o sobie samym. Samoocena kształtuje się w czasie wraz z umiejętnościami potrzebnymi do jej utworzenia. W przedszkolu dziecko z powodu jeszcze niedostatecznie rozwiniętej pamięci i braku możliwości uogólniania nie potrafi wytworzyć całościowego sądu na temat samego siebie. Dziecko w tym czasie ma kłopoty z samooceną, ponieważ szybko zapomina o niepowodzeniach i ponownie podejmuje działania z góry skazane na porażkę. Samoocena jest wtedy powiązana z wyobrażeniem dziecka na swój temat, a nie z faktami. Gdy wizja ta odbiega od rzeczywistości, dziecko przecenia albo nie docenia samego siebie. Ogólna samoocena zaczyna rozwijać się około siódmego roku życia dziecka. Różnorodne przeżycia, które wiążą się z doświadczaniem sukcesów i porażek są uogólniane. Prowadzi to do ukształtowania się stosunku dziecka do samego siebie. W okresie szkolnym ten stosunek zaczyna być bardziej stabilny i względnie niezależny od sytuacji. Dziecko wzbogaca wiedzę o sobie i utrwala przekonania na swój temat. By uformowała się u niego wysoka, realistyczna samoocena, dziecko powinno mieć okazję do częstego odczuwania radości z osiągania sukcesów oraz dostawać pozytywne informacje zwrotne od rodziców, nauczycieli i rówieśników. Wysoka samoocena pozwala dziecku być wytrwałym w podejmowanych działaniach, efektywnie radzić sobie z trudnościami oraz zwiększa jego odporność na niepowodzenia.
Poziom samooceny zależy od następujących czynników:
-
stopnia rozbieżności pomiędzy tym, jakie dziecko chciałoby być, a tym, jakie myśli, że jest,
-
poczucia wsparcia doświadczanego ze strony ważnych dla dziecka osób.
Należy pamiętać, że samoocenę dziecka podnoszą te czynności i sfery jego aktywności, które dziecko szczególnie ceni. Gdy rodzice, nauczyciele i rówieśnicy lubią dziecko takim, jakim jest, jego ocena samego siebie jest również wyższa. Dwa wymienione wyżej czynniki są ze sobą związane, gdyż żaden w pojedynkę nie gwarantuje wykształcenia wysokiej samooceny u dziecka.
Źródłami zróżnicowania samooceny są:
-
doświadczanie sukcesów i porażek, porównywanie się z wynikami innych dzieci,
-
dopasowanie do standardów i oczekiwań, wartości i poglądy osób znaczących,
-
oceny innych ludzi.
U dziecka może wykształcić się samoocena:
-
realistyczna – polega ona na znajomości swoich mocnych i słabych stron oraz adekwatnym ocenianiu swoich możliwości; dzięki niej dziecko planuje działania w sposób realistyczny, osiąga sukcesy, potrafi sobie radzić z porażkami, doskonali swoje postępowanie;
-
nierealistyczna – polega na nadmiernej koncentracji na swoich pozytywnych stronach i ignorowaniu tych negatywnych albo na koncentrowaniu się na swoich słabych stronach i niezauważaniu tych mocnych, przecenianiu lub niedocenianiu siebie; dziecko podejmuje się zadań ponad lub poniżej swoich możliwości, zachowuje się albo ryzykownie, albo przesadnie zachowawczo.
Samoocena realistyczna powstaje wtedy, gdy dziecko otrzymuje adekwatne informacje zwrotne na swój temat, a stosowany system wychowawczy cechuje się spójnością i adekwatnością do postępowania dziecka. Gdy występuje ciągłe krytykowanie lub ciągłe chwalenie dziecka oraz niespójny system wychowawczy niezależny od sytuacji, u dziecka kształtuje się samoocena nierealistyczna.
Pomimo tego, że samoocena nie jest niezmienna, cechuje ją względna trwałość, która utrudnia późniejszą jej modyfikację. Już u dzieci można dostrzec tendencję do takiego selekcjonowania swych doświadczeń, by potwierdzać opinię na swój temat. Na przykład jeśli uczeń uważa, że jest słaby z matematyki, będzie większą uwagę zwracał na swoje niepowodzenia na kartkówkach czy przy odpowiedziach ustnych i będzie dłużej je pamiętał. Z kolei sukcesy potraktuje jako mało ważne, przypadkowe, bo nie pasują do jego koncepcji samego siebie. Ocena otoczenia społecznego również wykazuje pewną stałość. W związku z tym doświadczenia z wczesnego okresu szkolnego są ważne dla rozwoju i przyszłości dzieci.
Chcesz lepiej komunikować się
ze swoimi uczniami i ich rodzicami?
Źródła:
Brzezińska, A. (2008). Psychologiczne portrety człowieka. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Fila-Jankowska, A. (2009). Samoocena w psychologii. W: A. Fila-Jankowska, Samoocena autentyczna. Co ukrywamy sami przed sobą (s. 11-29).Warszawa: Wydawnictwo Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej „Academica”.
Wojciszke, B. (2011). Samoocena. W: B. Wojciszke (red.), Psychologia społeczna. (s. 175-199). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
