Jak zauważać i zwalczać napięcie emocjonalne dziecka?
Zapewne wielu z Was zastanawia się, gdzie znajduje się granica pomiędzy konstruktywnym radzeniem sobie z napięciem emocjonalnym u dziecka a destrukcyjnym nawykiem. Rodzice są często zniecierpliwieni, zestresowani tym, że ich pociecha ssie kciuk lub uderza głową o ścianę. Najwięcej tego typu zachowań pojawia się u dzieci w okresie: 2,5 roku życia, 3,5 roku życia, 5,5 roku życia
i 6 roku życia.
Czy strach ten jest uzasadniony? Czy zachowania dziecka mogą prowadzić do poważnych skutków wpływających na jego przyszłości?
Podstawą skutecznej interwencji jest zastanowienie się i zrozumienie przyczyn napięcia emocjonalnego. Jeżeli rodzic ma taką możliwość, powinien starać się uchronić dziecko przed stresującą sytuacją lub pomóc mu w radzeniu sobie z trudnymi sprawami. Warto wiedzieć, że dziecko wybiera sobie na dany moment najbardziej efektywną metodę radzenia sobie z męczącymi emocjami. Karcenie je za to, jaki sposób wybrało, np. poprzez zakaz ssania kciuka i w tym celu bandażowanie dłoni, może powodować przejście do innych mało konstruktywnych zachowań, np. do moczenia nocnego, a nie do rozwiązania problemu. Jedyną skuteczną metodą interwencji jest obserwacja dziecka, zaspokojenie jego potrzeb i pokazywanie mu, jak konstruktywnie może radzić sobie w trudnej sytuacji.
Poniżej zostaną wymienione możliwe zachowania dzieci oraz potencjalne sposoby radzenia sobie z nimi. Z pewnością wszystko zależy od pomysłowości rodzica, sytuacji domowej oraz cech charakterologicznych dziecka, ale w zdecydowanej większości poniższe zachowania z czasem ustępują. Konieczne jest jedynie ustalenie przyczyn danego stanu dziecka.
- Napady wściekłości
Częstym powodem złości dziecka jest po prostu przemęczenie czy zły nastrój. Należy wówczas pomóc mu zminimalizować ten dyskomfort, np. wprowadzając drzemki w ciągu dnia.
- Ssanie kciuka
Tendencje do tych zachowań można już zauważyć, kiedy maluch jest jeszcze w brzuchu matki. Tej czynności nie należy przerywać. Musi zakończyć się samoczynnie. Co prawda, szkodą wynikającą z takiego zachowania może być późniejsza wada zgryzu, jednak oduczanie tej czynności na siłę może powodować negatywne skutki dla rozwoju emocjonalnego dziecka, które jeszcze nie umie się uspokoić w inny sposób. Uniemożliwianie ssania może w rezultacie przynieść więcej szkody niż pożytku. Wyróżnić można kilka okresów w życiu dziecka, gdzie ssanie może występować przez większą część dnia:
- 7 miesiąc życia – kiedy dziecko jest mocno przywiązane do swojego ciała;
- 18 miesiąc życia – wówczas ssanie kciuka oznacza zmieniające się stany fizjologiczne dziecka (głód, senność, przygnębienie);
- 3,5 rok życia – ssanie kciuka w nocy;
- 5 rok życia – w tym okresie można próbować zastąpić ssanie kciuka innymi przedmiotami. Wszystko jest kwestią pomysłowości rodzica.
Warto zastanowić się, czy kciuk można zastąpić np. gryzakiem umieszczonym na nadgarstku, co zmniejszy prawdopodobieństwo infekcji przenoszonych na małych rączkach.
- Gryzienie
Dzieci podejmują się tego, kiedy jakaś sytuacja jest ponad ich zdolność rozumienia bądź gdy przeżywają trudne i nieprzyjemne emocje. Uproszczenie sytuacji i pomoc dorosłego mogą zapobiec gryzieniu. Istotne będzie też jednoczesne wskazywanie dziecku innych możliwości wyrażania emocji.
- Obgryzanie paznokci
Ten nawyk nie zanika z czasem w sposób naturalny
oraz bezpowrotnie. Obgryzanie paznokci rozładowuje rzeczywistą energię nerwową. Konieczne jest wówczas znalezienie przyczyn pojawiania się trudnych emocji, jakie przeżywa dziecko, i pomoc w zrozumieniu ich. Można tym sposobem porównać je do uzależnienia.
- Kołysanie się / bujanie się
Istnieją sytuacje, kiedy te kołysanie nie stanowi zachowania nawykowego. Jest tak w momencie, kiedy dziecko jeszcze nie raczkuje, ale podnosi się do góry i chce wstać; kiedy poprzez kołysanie wydaje przyjemne i ciekawe dla siebie dźwięki, np. skrzypienie łóżeczka. Wystarczy czasem podłożenie pod łóżko szorstkiego materiału, zmiana pory zasypiania bądź w przypadku starszego dziecka – rozmowa. Niekiedy bujanie się może wiązać się z alergią pokarmową. Wtedy wystarczające będzie usunięcie alergizujących produktów z diety dziecka.
- Ssanie języka
Tutaj pomocne będzie dostarczanie dziecku emocji ze strony ważnych dla niego osób, czyli wspólne spędzanie czasu.
- Walenie głową
Czynność tę wykonują dzieci o określonych cechach temperamentalnych: wrażliwe na dźwięk, wykazujące zdolności muzyczne, skłonne do nawykowych zachowań, przejawiające trudności z aklimatyzacją oraz zrywaniem więzi, impulsywne, niepotrafiące odraczać gratyfikacji, dbające o czystość, ostrożne fizycznie (ale przy tym pełne energii). Najlepszą pomocą dla dziecka będzie oderwanie go od sytuacji stresogennej.
- Toczenie głowy
Może być aktywizowane nawet do 5 roku życia dziecka i pojawia się wtedy gdy malec jest zmęczony. Tutaj również należy ukierunkować uwagę dziecka na inną czynność lub wprowadzić drzemkę w ciągu dnia.
- Wyrywanie włosów
Doraźnym sposobem radzenia sobie może być odwracanie uwagi dziecka lub założenie mu czapki na głowę.
- Płaczliwość
Najczęstszą przyczyną płaczu dziecka jest potrzeba przyciągnięcia większej uwagi ze strony opiekuna. Szczytowy okres płaczliwości przypada na 3,5 rok życia dziecka. Należy wówczas zapewnić mu jak najwięcej wspólnych zajęć, być towarzyszem codziennych zabaw i czynności. Czasem skuteczne jest zapisanie dziecka do przedszkola.
Z kolei niecierpliwość opiekuna związana z płaczem prawdopodobnie pogłębi niepożądane zachowania malucha.
- Zaburzenia apetytu
Apetyt na przedmioty – czasami ten problem może wiązać się z niedoborem wapnia w organizmie dziecka. Należy to skontrolować u lekarza. Ponadto, można kontrolować zachowania malca i uniemożliwiać mu wkładanie przedmiotów do ust.
Brak apetytu – niepokój u rodziców powoduje, że próbują oni zmuszać dziecko, prosić, a nawet błagać o to, by zaczęło spożywać posiłki. Niechęć do jedzenia może być wywołana zmianą, jaka nastąpiła w rodzinie, np. pojawieniem się rodzeństwa, a także brakiem poczucia bezpieczeństwa i chęcią zwrócenia na siebie uwagi. Czasem też po prostu jest wynikiem niechęci do spożywania określonego dania/składnika.
- Tiki
Tiki nerwowe to automatyczne i bezcelowe ruchy. Czasami stanowią one normę rozwojową i wystarczy je ignorować. Niepokojące może być natomiast, kiedy są one chroniczne, długoterminowe. Wówczas mogą być reakcją dziecka na sytuację zewnętrzną, z którą nie daje sobie rady. Należy to skonsultować ze specjalistą.
- Moczenie mimowolne
Pojawia się przede wszystkim podczas snu. Często jest konsekwencją nieprawidłowości, jakie mają miejsce w domu, czyli: złych kontaktów z rodzicami czy rodzeństwem, rozwodu rodziców, śmierci bliskiej osoby. Ważne jest wykonanie na początku badań lekarskich w celu wykluczenia zaburzeń rozwoju fizycznego dziecka.
- Jąkanie
W rozwoju sprawności mówienia naturalny jest brak płynności. Jest to zacinanie się
w wypowiadanych słowach. Każde dziecko przechodzi to inaczej. Jąkanie nasila się
w tych latach życia: 2,5, 3,5, 6. Jeżeli utrzymuje się dłużej, należy to skonsultować z logopedą, psychologiem lub psychiatrą dziecięcym.
Jąkanie wzmacnia się, kiedy:
- przerywa się dziecku wypowiadanie się;
- kiedy jest karane za jąkanie;
- kiedy musi walczyć o sposobność wypowiadania się;
- kiedy zmusza się dziecko do przyznawania się do nieprawidłowych zachowań.
Jąkanie można zwalczać poprzez:
- okazywanie dziecku uwagi;
- cierpliwe i wyrozumiałe słuchanie dziecka i nie przerywanie mu;
- wyeliminowanie frustrujących czynności z harmonogramu dnia dziecka;
- spokojną atmosferę w domu;
- zadbanie o kondycję fizyczną dziecka.
- Masturbacja
Jest to zachowanie wywołujące największe kontrowersje i niesmak wśród rodziców
i opiekunów. Jednakże podejmowanie zbyt drastycznych i intensywnych kroków zmierzających do eliminacji tej czynności może powodować odwrotne skutki. Należy zaobserwować, czy masturbacja jest rozwojowa – związana z odkrywaniem swojego ciała i przyjemnością dotykania narządów, czy też jest to reakcja na stres i sposób na rozładowanie negatywnych emocji. W każdym wypadku należy z dzieckiem rozmawiać o tym w sposób dla niego przystępny oraz niezawstydzający.
- Choroby
Na różnym etapie życia dziecko może chorować więcej lub mniej. Okresem najlepszego zdrowia jest 5 oraz 10 rok życia. W pozostałych często występuje przeziębienie, grypa, bóle brzucha itp. Choroby pojawiają się często w chwilach trudnych emocjonalnie, zwłaszcza, kiedy dziecko nie ma możliwości wyrażenia swoich nieprzyjemnych uczuć.
Źródła:
Ilg F.L., Ames L.B., Baker S.M., Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005.
Trempała J., Psychologia rozwoju człowieka, PWN, Warszawa 2011.
