Dlaczego nastolatki są sowami?
Sen jest jedną z najważniejszych części dnia codziennego. Jest bardzo ważny dla ludzkiego zdrowia. Chronotyp snu, czyli wzorzec, według którego człowiek potrzebuje snu, zmienia się na każdym etapie rozwoju. Małe dzieci są skowronkami, bo kładą się spać wcześnie i wstają wcześnie, zaś nastolatki są sowami, bo budzą się późno i kładą się spać dopiero nad ranem.
Niechęć nastolatka do wstawania nie jest spowodowana lenistwem, buntem czy brakiem dyscypliny. Naciski ze strony dorosłych nie spowodują, że młody człowiek będzie spał tak, jak tego oczekują, gdyż jego mózg nie będzie w stanie dostosować się do tego, co chce otoczenie. Zdaniem naukowców nastolatek potrzebuje dziennie dokładnie 9 godzin i 15 minut snu, a przez konieczność porannego wstawania do szkoły brakuje mu około 2,75 godziny. Sen uzupełniany jest w weekendy. Jego niedobór może czasem przyczyniać się do chronicznego braku potrzeby spania.
Dlaczego sen jest tak ważny dla nastolatka?
W trakcie snu redukowana jest istota szara mózgu. Sen pozwala nie tylko odprężyć ciało i regenerować siły, ale także podsumować zakończony dzień i zapamiętać to, co człowiek nauczył się w jego ciągu. Nastolatki uczą się szybciej niż człowiek w każdym innych okresie życia, ale jednocześnie ich mózg eliminuje połączenia nerwowe. Mózg jest najbardziej plastyczny na tym etapie życia, pozwala określić mocne strony oraz talenty danej osoby.
Sen jest zatem ważny dla nastolatka tak samo jak jedzenie i tlen. Można nawet powiedzieć, że wzmacnia on apetyt oraz pomaga w lepszym radzeniu sobie ze stresem. Jednakże istotne jest wyznaczenie nastolatkowi granic i kontrolowanie jego czasu spędzanego w „wirtualnym świecie”. Nawet dwugodzinne korzystanie z urządzeń elektronicznych nadających światło niebieskie może obniżyć poziom melatoniny w organizmie młodego człowieka. Nadmiernie pobudzony mózg nastolatka nie jest w stanie zrobić tego samodzielnie, a potrzebuje działać bez ciągłych tego typu zakłóceń. Procesy uczenia się wzmacniają także zwykłe chwile odpoczynku, takie jak drzemka w środku dnia czy spacer po lesie.
Sen nie tylko krystalizuje wiedzę i wspomnienia z całego dnia, ale także ustanawia priorytety człowieka. Podczas snu wszelkie zdobyte informacje są rozłożone na mniejsze elementy i dokładnie przeanalizowane na podstawie emocjonalnej ważności. Te istotniejsze zostają zapamiętane, szczególnie zdarzenia związane z emocją strachu.
Z badań przeprowadzonych przez O’Malley (Jensen, 2014) wynika, że przesunięcie rozpoczęcia zajęć szkolnych o godzinę spowodowało poprawę sytuacji szkolnej uczniów. Uczniowie z badanej szkoły doświadczali dzięki temu mniej epizodów depresyjnych. Inne badania wskazują, że nastolatki, które nie śpią wystarczająco długo, mają trudności z nadawaniem priorytetów zdobywanym informacjom, co może przyczyniać się do wzrostu ryzyka zachowań przestępczych, stanów depresyjnych, zaburzeń odżywania, wysokiego ciśnienia, chorób układu krążenia. Powoduje to również mniejszą aktywność fizyczną.
Jak pomóc nastolatkowi?
Najważniejsze, aby wspólnie z nim ustalić plan dnia i zajęć popołudniowych. Należy również pomóc młodemu człowiekowi znaleźć zajęcie, które będzie wykonywać przed spaniem i które nie będzie związane z używaniem technologii. Zrozumienie, że potrzeba snu u nastolatka jest związana z tym, że w tym okresie bardzo dużo się dzieje w jego mózgu, oraz akceptacja zmiennych emocji dorastającego człowieka i cierpliwość wobec jego zachowań mogą znacząco poprawić relację pomiędzy młodym człowiekiem a jego opiekunem.
Źródła:
Jensen F.E. z Nutt, Mózg nastolatka. Jak przetrwać dorastanie własnych dzieci, Wydawnictwo AB, 99-114, Warszawa 2014.
Kaczmarzyk M., Neurobiologia w praktyce albo jak zrozumieć nastolatka?, Biuletyn Centrum Edukacji Nauczycieli, Gdańsk 2014.
Kaczor M., Skalski M., Leczenie behawioralnych zaburzeń snu u dzieci i młodzieży – przegląd literatury, Psychiatria Polska, 50 (3): 571-584, 2016.
Van Gent B., The transition to adolescence: changes in chronotype and bahavioral/emotional problems, Leiden University, 2012.
