Objawy i przyczyny
Zanim przejdę do odpowiedzi na pytanie „czym jest ADHD?”, chciałabym zwrócić uwagę na to, czym ADHD na pewno nie jest – a nie jest na pewno synonimem: niegrzeczności, niespokojnego dziecka, złego zachowania, agresji, złośliwości, lenistwa, zaburzeń zachowania, złego wychowania, żywego temperamentu czy celowego łamania norm.
Tematyka ADHD, mimo tak licznie reprezentowanej literatury naukowej, poradników, przeróżnych artykułów (również kontrowersyjnych) nadal jest bardzo często poruszana przez rodziców i nauczycieli, którzy niejednokrotnie czują się zagubieni w gąszczu informacji i natłoku wiedzy sączonej różnymi kanałami.
Ciekawostka: po wpisaniu do przeglądarki Google hasła „ADHD” otrzymujemy ok. 70 500 000 wyników (!!!)
Tomasz Hanć we wstępie do swojej książki pt. Dzieciństwo i dorastanie z ADHD napisał: „Nadpobudliwość psychoruchowa z deficytem uwagi to zaburzenie związane z działaniem układu nerwowego, określane najczęściej mianem ADHD”. Na temat ADHD, jego przyczyn, objawów i dostępnych metod leczenia napisano wiele książek i artykułów. Jest to zagadnienie niezwykle skomplikowane, a jednocześnie ważne, szczególnie z punktu widzenia dobra dzieci przejawiających to zaburzenie.”
W uzupełnieniu do powyższej definicji – termin ADHD, wprowadzony w 1980 r., jest skrótem od angielskiej nazwy attention deficit hyperactivity disorder, co w tłumaczeniu oznacza: zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Według klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego ADHD znajduje się w grupie „Zaburzeń Eksternalizacyjnych”, razem z zaburzeniami opozycyjno-buntowniczymi i zaburzeniami zachowania, które uważane są za powikłania ADHD.
ADHD rozpoznać można po występowaniu objawów należących do trzech różnych obszarów:
- Zaburzenia uwagi
- Nadruchliwość
- Impulsywność
Przy czym są to objawy, które wyraźnie zakłócają funkcjonowanie dziecka w dwóch lub więcej obszarach, trwające dłużej niż 6 miesięcy i występujące już przed 7 rokiem życia.
Objawy w zakresie deficytu uwagi:
- dziecko łatwo się rozprasza i nie doprowadza rozpoczętych zadań do końca,
- dziecko z ADHD nie potrafi z dochodzących do niego bodźców wybrać najważniejszego (śpiew ptaków, przejeżdżający obok samochód, pies skaczący w kącie pokoju oraz zeszyt od fizyki są dla niego równie ważne),
- dziecko często popełnia błędy z nieuwagi, np. traci punkty na klasówce, bo nie przeczytało dokładnie polecenia,
- wydaje się często, że nie słyszy, co się do niego mówi, tzw. "bujanie w obłokach",
- trudno jest mu się zabrać za odrabianie lekcji, np. wymyśla inne ważne jego zdaniem rzeczy, aby to opóźnić: chce pić, jeść, wyprowadzić psa, zadzwonić do kolegi itd.,
- zdarza mu się gubić różne rzeczy, np. gumki, długopisy, czapki, rękawiczki itd.,
- unika zadań wymagających wysiłku,
- nie ma zdolności zrozumienia i podążania za instrukcjami.
Objawy w zakresie nadruchliwości:
- dziecko wykonuje nadmierną liczbę zbędnych ruchów niepołączonych z wykonywaniem jakiegoś zadania / czynności, które stają się irytujące i dokuczliwe dla otoczenia,
- dziecko z trudnością pozostaje w jednym miejscu, często biega, wspina się na meble, u starszych dzieci i nastolatków może się to ograniczyć do wiercenia się, kręcenia na krześle, rysowania, obgryzania długopisu,
- lubi się bawić w sposób hałaśliwy,
- gadatliwość.
Objawy w zakresie impulsywności:
- dziecko działa bez zastanowienia się, bez oceny sytuacji („nie przewiduje konsekwencji swojego działania”; „najpierw robi, a potem myśli”),
- nie potrafi czekać na swoją kolej, odpowiada zanim usłyszy pytanie do końca,
- przeszkadza innym w rozmowie,
- częściej niż rówieśnicy wpada w kłopoty czy ulega wypadkom, gdyż np. wybiega na jezdnię, nie sprawdziwszy, czy nadjeżdża samochód.
Skąd się bierze ADHD? Czy winni są rodzice?
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej w dużej mierze jest zaburzeniem dziedzicznym – odziedziczalność szacuje się na poziomie 60–75%. Choroba nie jest winą rodziców ani dziecka. Często ojciec i matka, zgłaszający się po pomoc, obwiniają siebie, że nie są dobrymi rodzicami lub że niewłaściwie wychowują swoje dzieci. Procent ryzyka, że dziecko będzie miało ADHD, przypomina odsetek szans na to, że odziedziczy po rodzicach poziom inteligencji czy wzrost. Ze względu na materiał genetyczny pewne części mózgu dzieci z ADHD rozwijają się inaczej niż u zdrowych ludzi. Nie znaczy to, że są uszkodzone – są uwarunkowane genetycznie w inny sposób, zarówno strukturalnie jak i funkcjonalnie. Oczywiście występują również pozagenetyczne czynniki ryzyka, takie jak: alkohol, nikotyna, toksyny, stres matki i narkotyki – występujące w okresie ciąży. Wśród innych czynników wymienia się też niską masę urodzeniową, przedwczesny i opóźniony poród oraz niski wynik w skali Apgar.
Odrobina statystyki na zakończenie…
Około 5% dzieci w wieku szkolnym ma ADHD (1 dziecko w klasie szkolnej liczącej 25 uczniów).
Częściej tym zaburzeniem dotknięci są chłopcy – w stosunku 2:9, choć chorych dziewczynek również jest sporo. Jednak zwykle mają one głównie zaburzenia uwagi, rzadziej są nadruchliwe i impulsywne, więc nikt ich nie zgłasza do psychologa czy psychiatry.
Bibliografia:
Hanć T., Dzieciństwo i dorastanie z ADHD, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2009.
Zaburzenia zachowania u dzieci (Teoria i praktyka), Kołakowski A. (red.), GWP, Sopot 2016.
