Czy to już jąkanie?

Jak mogę pomóc?

Wypowiadamy dziennie kilka, kilkanaście tysięcy słów. Budujemy setki zdań i bardziej złożonych wypowiedzi. Nie każde tworzone przez nas teksty są wypowiadane płynnie. U każdego użytkownika języka, dorosłego czy też dziecka, zaobserwować możemy różne objawy niepłynnego mówienia, takie jak: powtarzanie sylab i słów, przeciąganie głosek, robienie dłuższych pauz, pojawianie się powtórek i wtrąceń (nasilają się szczególnie pod wpływem stresu i zmęczenia).

U małych dzieci, będących w okresie intensywnego kształtowania się mowy, szczególnie często i wyraźnie obserwuje się symptomy niepłynności mówienia.

Pamiętajmy jednak, że nie każda niepłynność jest jąkaniem!

Rozwojowa niepłynność mówienia – co to takiego?

Rozwojowa normalna (niepatologiczna) niepłynność mówienia objawia się niemożnością swobodnego przechodzenia od jednego do drugiego elementu wypowiedzi, które mają zakłócony rytm i tempo. Wynika to z zaburzeń synchronizacji treści wypowiedzi (tego, co mówimy), jej formy językowej (tego, jak mówimy) oraz tzw. substancji fonicznej (tego, za pomocą czego mówimy). Dzieciom sprawia trudność synchronizacja tych elementów, szczególnie podczas intensywnego rozwoju językowego. Rozwojowa normalna niepłynność może występować u dziecka do 6–7 roku życia, zmniejsza się ona wraz z wiekiem w wyniku doskonalenia się systemu językowego. 

Objawy rozwojowej niepłynności mówienia:

1. Powtarzanie: głosek (a-a-a), sylab (ta-ta-tata), wyrazów (Mama mama patrzy) i fraz (Mama idzie mama idzie do sklepu).
2. Przeciąganie głosek (Mmmama idzie).
3. Pauzy – momenty ciszy.
4. Dysrytmia fonacyjna (głównie przeciąganie głosek lub blokowanie) (Mama poszszła do (…) sklepu).
5. Rewizje niekompletnych fraz (Mama poszedł do poszła do sklepu).
6. Wykrzykniki (Mama um, uh idzie do domu).
7. Blokowanie wyrazów (M(…)ama idzie).

Jak odróżnić jąkanie (patologiczne) od rozwojowej niepłynności?

Rozróżnienie nie jest proste. Jeśli niepokoi nas niepłynność w wypowiedziach naszego dziecka, najlepiej udać się do logopedy, który rozwieje wszystkie wątpliwości, wyjaśni problemy, ich przyczynę i da wskazówki do dalszej pracy.

Warto jednak znać pewne cechy, które pozwalają nam odróżnić patologiczną niepłynność od normalnej, rozwojowej.

Cechy normalnej, rozwojowej niepłynności:

• nie towarzyszą jej skurcze,
• nie wiąże się z dyspozycją dziedziczną,
• odcinek niepłynności trwa nie dłużej niż dwie sekundy,
• niepłynnie najczęściej wypowiadane są spójniki (a, i, ale, czy itd.) i przyimki (do, na, z, w, nad, po itd.),
• objawy niepłynności pojawiają się z reguły na początku wypowiedzi lub przy przejściu między jednym a drugim jej elementem,
• dziecko nie ma świadomości swoich problemów, nie ma lęku przed mówieniem,
• objawy wraz z wiekiem zmniejszają się,
• nie występują współruchy i tiki,
• postępowanie polega na profilaktyce (nie na typowej terapii).

Niezależnie od tego, czy niepłynność wypowiedzi jest normalna, rozwojowa czy też patologiczna możemy i powinniśmy jak najwcześniej zacząć działać i wdrożyć w życie kilka podstawowych zasad.

Jak mogę pomóc jako rodzic?

1. Stwarzaj życzliwą atmosferę dla wypowiedzi dziecka. Nie denerwuj się, staraj się oszczędzić dziecku negatywnych emocji. Słuchaj je z uwagą i cierpliwością.
2. Nie zwracaj uwagi na niepłynne wypowiedzi, nie komentuj ich. Daj dziecku swobodę wypowiadania się i zrozumienie. Postaraj się słuchać, co dziecko mówi, a nie – w jaki sposób mówi.
3. Zwolnij swoje tempo mówienia, daj dobry wzór do naśladowania. Często dzieci próbują nadążyć za dorosłymi, naśladować ich tempo wypowiadania się, jednak w okresie rozwoju mowy skoordynowanie myślenia i ruchów narządów mowy jest dla nich zbyt trudne.
4. Systematycznie wykonuj z dzieckiem proste ćwiczenia oddechowe. Można stymulować prawidłowy oddech (wdech nosem, wydech ustami; równomierny, długi wydech) podczas prostych zabaw (dmuchanie na piórka, robienie baniek mydlanych, dmuchanie na pianę podczas kąpieli…). Skutecznym sposobem na usprawnienie oddechu może stać się np. nauka pływania.
5. Śpiewaj z dzieckiem jego ulubione piosenki. Otaczaj malucha muzyką. Pomoże ona nie tylko w upłynnianiu mowy, ale wpłynie także na zrelaksowanie dziecka i poziom jego motywacji.
6. Zachowaj stały rytm dnia, daj dziecku poczucie spokoju i stałości, czas na relaks i zabawę. Oszczędź maluchowi zbędnych, zbyt intensywnych emocji.
7. Okazuj dziecku miłość i akceptację. Daj mu poczucie bezpieczeństwa w domu i poza nim.
8. Uwrażliwiaj osoby z otoczenia dziecka.
9. Współpracuj z logopedą, przedszkolem, szkołą, z innymi specjalistami (np. psychologiem).

Źródła:

Gałkowski T., Jastrzębowska G. (red.), Logopedia – pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki (tom I), Opole 2003.

Harwas-Napierała B., Trempała J. (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka, Warszawa 2002.

Kostecka W., Dziecko i jąkanie, Lublin 2000.

Lichota E. J., Profilaktyka jąkania i niepłynności mówienia, Gdańsk 2008.

Tarkowski Z., Jąkanie wczesnodziecięce, Warszawa 1992.