Czy dziecko słyszy dźwięki już w okresie prenatalnym?
Choć nie jest to dla wszystkich oczywiste, możemy stwierdzić, że rozwój zdolności językowych i komunikacyjnych zaczyna się już w okresie płodowym. To właśnie na tym etapie ma miejsce kształtowanie narządów mowy i słuchu. W okresie prenatalnym odbywa się intensywny rozwój słuchu, którego sprawne działanie jest podstawą dla właściwej percepcji dźwięków.
W siódmym tygodniu powstają kanały półkoliste ucha. W dziesiątym tygodniu ślimak i narząd słuchowy kończą swoją morfogenezę. Nie możemy zapominać też o rozwoju układu nerwowego, którego struktury mają znaczący wpływ na późniejszy rozwój mowy.
Należy między innymi podkreślić, że już na przełomie szóstego i siódmego miesiąca kształci się gotowość lewej półkuli mózgu do odbioru dźwięków mowy, a prawej do odbioru muzyki. W chwili urodzenia organ słuchu jest całkowicie dojrzały do pracy. Ucho zewnętrzne jest funkcjonalnie sprawne, a ośrodki słuchowe w korze mózgowej wykazują właściwą aktywność.
Dziecko rodzi się przygotowane do zwracania szczególnej uwagi na mowę ludzką, a w szczególności na głos matki. Gotowość ta kształtuje się dzięki naturalnym predyspozycjom, jak i oddziaływaniom otoczenia. Proces percepcji dźwięków zaczyna się już w okresie prenatalnym. W dwunastym tygodniu ciąży płód ma rozwinięty układ słyszenia, co pozwala mu na rozpoznawanie pewnych bodźców dźwiękowych. Od szóstego miesiąca rozwijające się dziecko przetwarza dźwięki mowy ludzkiej, staje się wrażliwe na intonację i rytm wypowiadanych do niego słów. Tuż przed narodzinami obserwuje się największą wrażliwość na specyficzny rytm wypowiedzi i cechy głosu matki. Noworodek jest w stanie poznać jej głos, co jednoznacznie wskazuje, że nauczył się go rozpoznawać, będąc jeszcze w brzuchu.
W okresie płodowym dziecko, oprócz zdolności odbioru dźwięków, kształci też zdolność reagowania. Audiolodzy wykazali, że płód zaczyna reagować na dźwięki między czwartym a piątym miesiącem życia. Silne bodźce wywołują przyspieszenie akcji serca, zwiększenie ruchliwości, mogą spowodować zmianę pozycji ciała i zmienić rytm ruchów klatki piersiowej. Początkowo dziecko reaguje na wibracje, potem na silne dźwięki, następnie na subtelne bodźce. Natężenie dźwięku w łonie matki wynosi około 60–75 dB (można je porównać z hałasem w typowym mieszkaniu). Głośność ta jednak wzrasta, gdy matka mówi i porusza się. Głos matki jest dostatecznie dobrze słyszalny dla płodu, chociaż traci on swoją naturalną głośność, przechodząc przez tkanki.
Czy powinniśmy mówić do dziecka w okresie ciąży?
Najbliższe otoczenie ma wpływ na rozwój dziecka już od jego najwcześniejszych chwil. Dbamy o regularne wykonywanie odpowiednich badań, przyjmowanie witamin, właściwą dietę, ilość snu, unikanie intensywnej pracy, zdrowie psychiczne i fizyczne… Troszczymy się o organizm matki i dziecka. Myślimy też o tym, aby przygotować otoczenie, środowisko na przyjście niemowlęcia na świat. Na tym początkowym etapie skupiamy się przede wszystkim na zdrowiu dziecka i matki. Zadajmy sobie jednak pytanie, czy myślimy o rozwoju psychicznym, emocjonalnym i społecznym dziecka? Wreszcie, czy dbamy o to, by się z nim komunikować?
Dziecko rejestruje w swojej pamięci głos matki, jej śpiew, powtarzane przez nią teksty (bajek, wierszy) i słuchaną muzykę. Świadczą o tym reakcje noworodków na głos matki, który jest przez nie odróżniany od innych dźwięków. Preferencja głosu matki jest wrodzona i opiera się na prenatalnych doznaniach dziecka. Jeśli ktoś bliski przebywał często w otoczeniu kobiety w ciąży (np. ojciec), to i jego głos będzie dla dziecka ważniejszy od głosu innych osób. Warto też zaznaczyć, że dzieci zdecydowanie bardziej wolą słuchać głosu ludzkiego niż jakichkolwiek innych dźwięków lub ciszy.
Już od najwcześniejszych chwil życia dziecka ważne jest nastawienie na komunikację z nim, zarówno werbalną, jak i niewerbalną. Najbliżsi (szczególnie matka) uczą się rozumieć, co sygnalizują ruchy maleństwa, prowadzą z nim rozmowy (głośne i w myślach), śpiewają mu, grają, słuchają wspólnie dźwięków (muzyki, otoczenia). Dziecko od pierwszych chwil reaguje w specyficzny dla siebie sposób na bodźce. Badania wykazały niezależność reakcji matki od reakcji dziecka, które może odpowiadać na bodziec dźwiękowy inaczej, np. szybciej niż ona. Już w okresie prenatalnym powinno być traktowane jako równoprawny partner dialogu, jako uczestnik wielozmysłowego kontaktu, posiadający zdolność percepcji bodźców i reagowania na nie.
Opiekę logopedyczną nad rozwojem funkcji komunikacyjnych rozpoczynamy już od chwili poczęcia dziecka. Matka, przemawiając do niego, daje mu swoistą i niepowtarzalną okazję do ćwiczeń w różnicowaniu cech fizycznych dźwięków. Dzięki takiej stymulacji dziecko rodzi się ze zdolnością do ich odróżniania – może reagować na bodźce o różnym charakterze, nie mając jeszcze wyrobionego pojęcia dźwięku. Już w okresie prenatalnym dziecko rozpoczyna przyswajanie elementów prozodycznych wypowiedzi, powoli uczy się rozróżniać intensywność i częstotliwość różnych brzmień.
Mówiąc do dziecka, już od chwili poczęcia bierzemy aktywny udział w kształtowaniu jego przyszłych zdolności do odbioru mowy ludzkiej. Tworzymy bliską więź komunikacyjną, uczymy się reakcji dziecka na kierowane do niego dźwięki. Warto znaleźć więc czas na dzielenie się swoimi emocjami, na przemawianie do niego, śpiewanie mu, okazywanie czułości dzięki komunikacji już od najwcześniejszych chwil życia.
Źródła:
Diagnoza logopedyczna. Podręcznik akademicki, Czaplewska E., Milewski S. (red.), , Sopot 2012.
Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka, Harwas-Napierała B., Trempała J. (red.), , Warszawa 2002.
Opieka logopedyczna od poczęcia, Rocławski B. (red.), , Gdańsk 1991.
