Cele wychowania, ich zmienność i przyszłość
W pierwszej części (KLIK) cyklu artykułów, starałam się przybliżyć pojęcie wychowania, które używane jest codziennie przez każdego dorosłego, i nie tylko, aż do znudzenia. Ustaliliśmy już, że wychowanie obecnie nie sprowadza się już tylko do żywienia i utrzymania, a przede wszystkim do opieki nad dzieckiem i jego rozwoju, tak psychicznego, jak i fizycznego. Dzisiaj będzie trochę bardziej książkowo, chcę bowiem wyjaśnić czym są cele wychowanie oraz jak zmieniają się one w zależności od nas, rodziców.
Po pierwsze, wychowanie to rodzaj działalności człowieka, który oddziałuje nie tylko na dziecko, ale przede wszystkim ma silny wpływ na całokształt procesów społecznego współżycia. Stąd też wynika podstawowy cel wychowania – ogólne zmiany i przeobrażenia w rozwoju dziecka, tak by osiągnąć pożądane przez społeczeństwo zachowania i postawy, a także takie cechy osobowości, które w przyszłości pozwolą dziecku prawidłowo funkcjonować w tym społeczeństwie.
Po drugie, cele wychowania mają kształtować w osobowości wychowanka postawy, poglądy, nawyki i cechy osobowości, co niewątpliwie jest działaniem zamierzonym, które ma swoją podstawę u kilku praźródeł, tj. natury człowieka, a więc jego wrodzonych zadatków, wartości ponadczasowych pochodzących ze źródeł kultury, wartości społecznych, ideologicznych oraz religijnych.
Rodzi się więc pytanie, co jest sensem wychowania? Takie działanie, które służy pomocy wychowankom w nabyciu określonych cech osobowości. Te cechy zaś uzdalniają podopiecznego do samodzielnego życia i odpowiedzialności. Nie przesadzę, jeśli napiszę, że cele wychowania są ideałami, wyobrażeniami na temat idealnej osobowości. Nie mam racji? Zastanów się więc, drogi Rodzicu, jak widzisz swoje dziecko za kilka czy kilkanaście lat? Jakim będzie człowiekiem? A właściwie, jakim go widzisz człowiekiem? Czy chciałbyś, aby był uczciwy, zaradny, odpowiedzialny i szczęśliwy? No właśnie! Zatem masz idealne wyobrażenie swojego dorosłego dziecka i jego odpowiednich zachowań, cech osobowości, postaw i nawyków, które pomogą mu w wypełnianiu przyjętej przez niego roli. Rolą tą będzie: lojalny pracownik, empatyczny syn, oddany przyjaciel, wspaniały rodzic, a nawet sympatyczny sąsiad. Na tej podstawie można więc sądzić, że cele wychowania są stałymi, normatywnymi elementami kultury każdego społeczeństwa, które dotyczą wszystkich jego członków.
Na czym zatem polega ich zmienność? Stałe cele, to te, które wywodzą się z kultury. Są to pewnego rodzaju punkty odniesienia dla wychowania, takie jak; cnota, wiedza i umiejętności. Zmienność celów wyraża się z kolei w przekształcaniu tradycyjnych celów wychowania i mnożeniu ich. Należy jednak podkreślić, że niezwykle rzadko dochodzi do zupełnego odrzucenia podstawowych celów wychowania. Zmienia się jedynie ich wartość i hierarchia. Najlepszym przykładem, który pozwoli Wam zrozumieć o czym mowa, jest cnota. Niegdyś cecha niezwykle pożądana, oznaczająca stałą etyczną dyspozycję człowieka do posługiwania się rozumem, wolą i zmysłami, zgodnie z przyjętymi etycznymi i moralnymi normami. Być człowiekiem cnotliwym oznaczało być roztropnym, sprawiedliwym, umiarkowanym i męskim. Człowiekiem, dla którego wiara, nadzieja i miłość były nadrzędnymi wartościami. Dzisiaj żadna z tych cech nie występuje w kanonie pożądanych społecznie wartości, w każdym razie nie na tym samym miejscu, co wtedy. Dzisiaj nie liczy się męstwo, a spryt. Rozsądek i sprawiedliwość zastąpiło cwaniactwo i sceptycyzm.
Oczywiście ten przytoczony wyżej przykład wcale nie musi oznaczać, że człowiek zatracił najwyższe wartości i w zasadzie nie ma już co ratować. Ani, że każde kolejne pokolenie będzie wychowane w duchu braku odpowiedzialności, wewnętrznej dyscypliny czy uspołecznienia. Przyszłość celów wychowania zależna jest od nas, rodziców. Jak słusznie zauważył W. Brezinka „musimy uświadomić sobie wyraźniej i mówić o tym głośno, że wartościowe ideały osobowości są niezbędne dla dobrego życia”. Wobec tego powinniśmy stawiać sobie wyobrażalne cele wychowania, odnoszące się do tych cech osobowości, które faktycznie jesteśmy w stanie w naszych dzieciach zmienić, bądź wykreować. Nauczmy je więc zdolności do samozastanowienia, krytycznego myślenia, ale także, a może i przede wszystkim, poszanowania tradycji, kultury i wartości ponadczasowych, czyli uczciwości, tolerancji, sprawiedliwości i innych cech, które sprawią, że nasze dorosłe dzieci będą wartościowymi ludźmi dla siebie samych i dla społeczeństwa.
Pamiętajmy jednak o jednym, nie można przewidzieć wszystkiego. Nie można więc wskazać w jaki sposób prawidłowo powinniśmy przygotować swoje dzieci na przyszłość, gdyż nie wiadomo co w skomplikowanym świecie będzie kiedyś zasługiwać na uwagę. Wyznaczajmy sobie więc takie cele wychowawcze, które są możliwe do zrealizowania naprawdę.
Autor: Magdalena Hensoldt-Fyda
Źródła:
Zarzecki L., Teoretyczne podstawy wychowania. Teoria i praktyka w zarysie, Jelenia Góra 2012.
Brezinka W., Wychowanie i pedagogika w dobie przemian kulturowych, Kraków 2008.
