Wygrany-przegrany? A może wygrany-wygrany? Wspomaganie dzieci w nauce rozwiązywania konfliktów
Pierwsze słowo, które nasuwa mi się na myśl, gdy zastanawiam się nad konfliktami, to „nieunikniony”. Często potrzeby nasze i otaczającego nas świata są zupełnie rozbieżne. Według jednej z najpopularniejszych definicji o konflikcie mówimy wtedy, gdy istnieją przynajmniej dwie zależne od siebie osoby, które nie pomagają sobie wzajemnie w osiągnięciu celów.
Konfliktów doświadczamy już w dzieciństwie. Wtedy uczymy się, jak sobie z nimi radzić – nauka ta nie jest jednak prosta i nie zawsze kończy się sukcesem.
W dzisiejszym artykule chciałabym przybliżyć świetne materiały na temat rozwiązywania konfliktów utworzone w ramach australijskiej inicjatywy KidsMatter – koncentruje się ona na zdrowiu psychicznym dzieci ze szkół podstawowych oraz przedszkoli. To model dla rodziców i osób zawodowo zajmujących się dziećmi, który ma za zadanie wspomagać maluchy w ich rozwoju społecznym i emocjonalnym.
Na początek bardzo ważne jest stwierdzenie, że konflikt to coś normalnego, nawet w życiu dzieci. Różne potrzeby, pragnienia, chęć uzyskania jakiejś rzeczy wtedy, gdy może ją mieć tylko jedna osoba – to podstawy spięć między pociechami.
Dzieci często reagują na konflikt kłótniami, agresją fizyczną albo wycofaniem się z sytuacji. Nieprawidłowe sposoby radzenia sobie w sytuacjach konfliktowych mogą prowadzić do niekorzystnych skutków w rozwoju wzajemnych relacji, do problemów w ukształtowaniu właściwej samooceny, a nawet do trudności w nauce. Dlatego wspomaganie dziecka w rozwijaniu umiejętności rozwiązywania sytuacji konfliktowych jest tak istotne.
Warto również uświadomić sobie, że każdy z nas zupełnie inaczej reaguje w obliczu sporu.
Wzory zachowania wobec sytuacji konfliktowej wybrane przez KidsMatter
- podejście „wygrany-przegrany”;
- podejście „wygraj trochę i przegraj trochę”, czyli wykorzystanie kompromisu;
- podejście „wygrany-wygrany”, czyli kooperacja w rozwiązywaniu konfliktów.
Wygrany-przegrany
Zarówno dzieciom, jak i dorosłym zdarza się postrzegać konflikt jako konkurs, w którym można tylko wygrać albo przegrać. Ten sposób myślenia sprawia, że osoba pragnąca zwyciężyć próbuje zdominować innych, a ta, która uważa, że nie ma szans na wygraną, unika sporów.
W tym podejściu można wyróżnić trzy style reagowania na konflikt:
Zdobądź siłą
Przykładowe zachowania dziecka wykorzystujące ten styl to: kłócenie się, krzyczenie, dyskutowanie, grożenie, wykorzystywanie logiki, by narzucić swój punkt widzenia.
Poddaj się w końcu
Dziecko stara się zapobiegać walkom, próbuje sprawić, by inni byli szczęśliwi.
Unikaj
Maluch myśli lub mówi: „nie chcę konfliktu”; stara się odwracać uwagę od problemu, mówi o czymś innym, wychodzi z pomieszczenia, czasem nawet zrywa znajomość.
Podstawowymi problemami przy wykorzystywaniu tego podejścia do rozwiązywania konfliktów są:
- Dziecko wykorzystujące siłę budzi w innych strach, urazę, rozżalenie, może chcieć sobie podporządkować inne osoby, zastraszać je i terroryzować, by dostać to, czego pragnie;
- Maluch, który poddaje się albo unika konfliktów, jest bardziej podatny na zastraszanie, nie rozwija asertywności, cechuje go brak pewności, odczuwa niepokój i ma o sobie negatywne wyobrażenie.
Wygraj trochę i przegraj trochę – kompromis
W tym podejściu nikt ani całkowicie nie wygrywa, ani nie przegrywa. Każda ze stron dostaje
w pewnej części to, czego pragnie, i rezygnuje po trochu ze swoich żądań. Kompromis jako sposób rozwiązywania konfliktów może być szczególnie przydatny dla dzieci będących mniej więcej w połowie edukacji w szkole podstawowej. W tym czasie maluchy poświęcają wiele uwagi kwestii sprawiedliwości i reguł jako jej strażników.
Wygrany-wygrany – kooperacja
Podejście to polega na wspólnym zastanawianiu się nad problemem – przyczyną konfliktu
i poszukiwaniu kreatywnych rozwiązań tak, by każdy miał szansę dostać to, czego chce. Nazywane też „wygraj mądrze”.
W materiałach KidsMatter pojawia się również bardzo ważna uwaga: by dzieci potrafiły efektywnie rozwiązywać konflikty, potrzebują wypracować wiele społecznych i emocjonalnych umiejętności. Na dodatek przy radzeniu sobie w sytuacjach konfliktowych potrzebne jest ich łączenie, które z kolei wymaga praktyki i dojrzałości. Z pomocą dorosłych dzieci mają jednak szansę nauczyć się samodzielnie rozstrzygać swoje spory, szczególnie w polecanym tu podejściu „wygrany-wygrany”.
Umiejętności potrzebne dzieciom przy skutecznym rozwiązywaniu konfliktów to:
Radzenie sobie z trudnymi, intensywnymi emocjami
Dorosły może pomóc dziecku poprzez uczenie go i zachęcanie do wykorzystywania poznanych strategii radzenia sobie z emocjami.
Wyrażanie swoich myśli i uczuć za pomocą słów
Dorosły wspiera dziecko w rozpoznawaniu emocji, myśli i w głośnym ich wyrażaniu.
Rozpoznanie problemu i wyrażanie własnych potrzeb
Rozmowa o dziecięcych potrzebach, pragnieniach, zmartwieniach, niepokojach bez wymagania natychmiastowego rozwiązania.
Rozumienie punktu widzenia drugiej osoby
Składają się na to następujące elementy:
- słuchanie tego, co druga osoba mówi na temat swoich potrzeb;
- rozumienie zmartwień i niepokojów innego człowieka;
- rozumienie siebie nawzajem bez konieczności zgadzania się ze sobą;
- odpowiednie i wrażliwe reagowanie na drugą osobę;
Wymyślanie wielu możliwych rozwiązań problemu
Myślenie o różnorodności opcji i próba rozpatrzenia potrzeb i zmartwień wszystkich osób biorących udział w procesie.
Negocjowanie podejścia „wygrany-wygrany”
Przydatna jest tutaj otwartość, elastyczność, asertywność (w rozumieniu dbania o swoje pragnienia bez pomijania potrzeb innych ludzi).
W kolejnej części artykułu przybliżę sposoby wspomagania dziecka w procesie rozwiązywania konfliktów, wymienione w materiałach KidsMatter: radzenie sobie z konfliktami krok po kroku i ważne wskazówki dla dorosłych, którzy chcą pomóc dziecku.
Chcesz lepiej komunikować się
ze swoimi uczniami i ich rodzicami?
Źródła:
Materiały w wersji PDF w języku angielskim: https://www.kidsmatter.edu.au/sites/default/files/public/KMP_C2_LRC_AboutConflictResolution.pdf
