Jak nowe technologie wpływają na rozwój mowy dzieci?
Właściwy przebieg rozwoju mowy uwarunkowany jest zarówno czynnikami biologicznymi, jak i społecznymi. Dziecko nabywa zdolności językowe i komunikacyjne stopniowo, a proces ten jest długotrwały i ma wiele etapów.
Niezwykle istotną rolę w kształtowaniu umiejętności komunikacyjnych przypisuje się najbliższemu otoczeniu dziecka. Mowa nie rozwinie się prawidłowo bez interakcji z innymi użytkownikami języka. Zdolności związane z komunikacją kształtują się od najwcześniejszych chwil życia w najbardziej naturalnym i bliskim dziecku środowisku, dzięki stymulacji otoczenia. Nic nie zastąpi wczesnych konwersacji dziecka z najbliższymi.
Dzieci w dzisiejszych czasach często zamiast wsłuchiwać się w głos i wpatrywać się w twarz przemawiających do nich dorosłych, kierują swój wzrok w ekran tabletu lub smartfonu. Takie urządzenia mogą być osobliwie interesujące i przyciągać uwagę dziecka. Co więcej, często wydają one z siebie dźwięki, w pewien sposób „przemawiają” do odbiorcy (użytkownika). Mylnie zatem można by założyć, że w jakiś sposób uczą komunikacji, kształtując umiejętności językowe. Należy jednak pamiętać, że nabywanie mowy odbywa się w naturalnym środowisku i nie może właściwie przebiegać bez interakcji z innymi ludźmi – realnymi, nie tymi, którzy widnieją na ekranie urządzenia mobilnego.
Warto zastanowić się, jak wiele czasu dziecko pozostaje w „interakcji” z ekranowymi postaciami. W tym celu można rozważyć chociażby dane ilościowe przedstawione przez Fundację Dzieci Niczyje, na podstawie badań zrealizowanych w ramach projektu „Polish Safer Internet Centre”.
Zgodnie z wynikami ponad 60% młodych ludzi w wieku od 6 miesięcy do 6,5 lat korzysta z urządzeń mobilnych. Co czwarte dziecko sięga po nie codziennie. Niemal 80% najmłodszych ogląda filmy, a 62% gra na smartfonie lub tablecie. Prawie 70% opiekunów wręcza dziecku tablet/smartfon w momencie, w którym musi zająć się własnymi sprawami. Prawie połowa stosuje taką formę nagrody (możliwość korzystania z urządzenia) dla najmłodszych.
Jakie mogą być skutki powyżej opisanych tendencji? W jaki sposób używanie wysokich technologii może wpłynąć na rozwój mowy?
- Mózg dziecka do prawidłowego rozwoju potrzebuje intensywnych, różnorodnych bodźców, których dostarczają doświadczenia z innymi osobami. Ani tablet, ani smartfon nie zastąpi kontaktu z realnymi użytkownikami języka.
- W umyśle malucha mowa kształtuje się dzięki aktywności neuronów lustrzanych. Te z kolei uaktywniają się tylko wtedy, kiedy dziecko patrzy na twarz drugiego człowieka, nie na obraz widoczny na ekranie.
- Częsty kontakt dziecka z wirtualnym obrazem na ekranie zmienia szlaki nerwowe, które przygotowane są do przyswajania języka i uczenia empatii od realnych osób.
- Silne bodźce wzrokowe, dostarczane przez tablet/smartfon, przetwarzane są w prawej półkuli mózgu. Badania wykazały, że wysoka aktywność tej części umysłu może zwalniać/hamować w pewien sposób rozwój lewej półkuli, a ta w dużej mierze odpowiedzialna jest za proces przyswajania języka.
- Powtarzające się emitowane przez urządzenia mobilne dźwięki nie pozwalają dziecku na słuchanie mowy. Maluch słyszy wypowiedź rodzica, lecz nie przetwarza jej na wyższych poziomach układu nerwowego. Mózg w pewien sposób ignoruje przekaz werbalny.
- Brak wystarczającej ilości czasu poświęconego na komunikację, zastępowanie realnej osoby fikcyjną postacią z ekranu skutkuje zaburzeniami w interakcjach werbalnych i pozawerbalnych, nieprawidłowym kontaktem wzrokowym, problemami w uważnym, empatycznym słuchaniu i odwzajemnianiu emocji.
- Dzieci, które zbyt często i intensywnie korzystają z technologii, nie wykazują zainteresowania realnym rozmówcą, słuchaniem czytanych im książek, opowiadanych bajek itd.
- Dziecko, które weszło w nawyk używania urządzeń mobilnych, nie może prawidłowo skupić się na rozmowie, brakuje mu dodatkowych bodźców, rozprasza się.
Aby uniknąć powyższych skutków, powinniśmy trzymać się pewnych zasad:
- Pamiętajmy, że zgodnie z wynikami badań psychologicznych dziecko, które jeszcze nie mówi, nie powinno w ogóle korzystać z wysokich technologii. Mózg musi dojrzeć, przyswoić pewne sprawności zarówno ruchowe, jak i językowe oraz komunikacyjne, aby na pewnym etapie osiągnąć dojrzałość, umożliwiającą posługiwanie się tabletem/smartfonem.
- Udostępnianie urządzeń mobilnych dzieciom w wieku od 3 do 6 lat musi być decyzją przemyślaną.Ważne, żeby starszym pociechom nie podawać urządzenia „odruchowo”, bez namysłu, konkretnego celu. Niwelujmy takie nawyki, jak np. włączanie tabletu zaraz po wejściu do domu. Nie odbierajmy dzieciom możliwości spontanicznej inicjatywy rozmowy.
- Zapewnijmy najmłodszym dostęp jedynie do bezpiecznych, pożytecznych, edukacyjnych treści, które są dostosowane do ich poziomu rozwoju. Odpowiednio przemyślmy czas dostępu dziecka do określonego urządzenia. Najmłodsi nie powinny korzystać z tabletu/smartfonu codziennie. Pamiętajmy, że jednorazowy czas kontaktu z urządzeniem nie powinien przekraczać 15–20 minut.
- Jeśli już wręczamy dziecku urządzenie, spędźmy ten czas wspólnie. Maluch bez dialogu z dorosłym może niewłaściwie zinterpretować zarówno obraz, jak i przekaz językowy danego filmu/gry itd. Komentujmy wspólnie, ubierzmy to, co się dzieje na ekranie, w słowa. Dajmy sobie okazję do dialogu.
Źródła:
Ogonowska A., Ptaszek G., Człowiek–technologia–media, Kraków 2015.
Grabias S. (red.), Zaburzenia mowy, (t. 1), Lublin 2001.
Czaplewska E., Milewski S. (red.), Diagnoza logopedyczna – podręcznik akademicki, Sopot 2011.
Cieszyńska J., Wpływ wysokich technologii na rozwój dzieci, Biuletyn WE –Wydawnictwo Edukacyjne.
