Stymulowanie rozwoju mowy poprzez muzykę

Stymulowanie rozwoju mowy poprzez muzykę

Mowa i muzyka – co mają wspólnego?

Zarówno mowa, jak i muzyka towarzyszą człowiekowi niemal przez całe życie. Już w okresie prenatalnym dziecko reaguje na otaczające je dźwięki. Jako niemowlę odwraca głowę w kierunku głosu matki, interesuje się zarówno wypowiadanymi przez nią słowami, jak i śpiewanymi przez nią kołysankami. W późniejszym okresie dziecko samo tworzy opowiadania, rymowanki, piosenki czy melodie. Dla nastolatka istotną częścią życia jest słuchanie ulubionej muzyki oraz długie rozmowy z rówieśnikami. Jako dorosłe osoby, zarówno w domu, jak i w pracy ciągle porozumiewamy się z innymi ludźmi. Muzyka również towarzyszy nam na co dzień, np. podczas jazdy samochodem.

Już w XIX wieku badacze zwracali uwagę na związek między mową a muzyką. Opiera się on na wspólnych akustycznych i obrazowych wyznacznikach, takich jak: rytm, melodia, harmonia, głośność, dynamika, akcent i prozodia. Wspólność ta stanowi podstawę wykorzystania muzyki w profilaktyce oraz terapii zaburzeń mowy.

Korzyści z umuzykalniania dzieci

Muzyka jest szeroko rozproszonym systemem w mózgu. Wystawianie dzieci na oddziaływanie muzyki pobudza u nich rozmaite aktywności mózgowe. Kształcenie muzyczne jest pozytywnie kojarzone z licznymi funkcjami poznawczymi (m.in.: uwagą, pamięcią, myśleniem matematycznym).

Liczne badania pokazują, że śpiew i mowa mają wspólne podłoże neuronalne. Śpiew ma szerokie oddziaływanie psychologiczne: relaksuje, zmniejsza lęk, może stać się formą ekspresji emocjonalnej. Ogólne funkcjonowanie wokalne w mówieniu i śpiewaniu plasuje się na wyższym poziomie u dzieci śpiewających niż u dzieci nieśpiewających. Wyniki badań pokazały, że ćwiczenia w śpiewaniu mają wpływ na polepszenie ogólnego funkcjonowania wokalnego dziecka. Dzieci poddane treningowi w śpiewaniu funkcjonują lepiej zarówno w mówieniu, jak i śpiewaniu niż dzieci niepoddane takiemu treningowi. Dzieci śpiewające mają mniejsze tendencje do nadpobudliwości, mniejsze trudności z koncentracją uwagi, lepiej odczuwają swój głos, mają lepsze samopoczucie, opisują swój głos w sposób bardziej pozytywny niż rówieśnicy.

W trakcie wykonywania zabaw ruchowych, połączonych z muzyką i mówieniem, następuje trening sprawności narządów mowy (układu oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego). Istnieje także możliwość atrakcyjnych ćwiczeń cech prozodycznych mowy (intonacji, tempa, akcentu). Dodatkowy atut to treść, która staje się przekazem znaczenia, gramatyki i składni. Muzykowanie daje też unikatową sposobność do zaangażowania emocjonalnego odbiorcy oraz wykonawcy.

Jak bawić się z dzieckiem, by stymulować jego zdolności muzyczne i komunikacyjne?

Logorytmika to rodzaj oddziaływań muzykoterapeutycznych, który ma na celu skorygowanie lub usprawnienie komunikacji językowej, jak też zapobieganie odstępstwom w procesie komunikacji językowej. Łączy ona elementy muzyczne z treningiem funkcji werbalnych. Istnieje szereg prostych zabaw i ćwiczeń, które świetnie wpływają na rozwój dziecka. Z powodzeniem mogą być stosowane jako urozmaicenie codziennych zabaw z dziećmi. Oto kilka z nich:

1. Wymaszeruj swoje imię. Dziecko i rodzic wymawiają swoje imiona w rytm marszu, dzieląc słowa na sylaby (np. Ka-ro-li-na). Ćwiczenie można urozmaicić, np. podskakując na pierwszą sylabę/klaszcząc na ostatnią itp. Rodzic może też wybijać rytm na bębenku (lub innym instrumencie), dziecko w tym czasie maszerując, wypowiada rytmicznie swoje imię. Można też do woli wymyślać sobie imiona/nadać ciekawy przydomek, np. indiańskie imię (dodatkowo uaktywnimy wyobraźnię swoją i dziecka).
2. Zobrazuj piosenkę. Wybieramy dowolną piosenkę, staramy się ją śpiewać i jednocześnie zilustrować jej treść ruchem (np. naśladując morskie fale/latające pszczółki/maszerujące roboty itd.). Możemy też urozmaicić zabawę, ustalając, że zwrotkę tylko pokazujemy, a refren tylko śpiewamy. Można też robić pauzy w piosence (wyłączyć na chwilę muzykę), w tym czasie dziecko musi jak najszybciej zareagować i przestać się ruszać/ustawić ciało w wymyślnej figurze/położyć się itd. (pomysłów może być wiele). Następnie znów włączamy muzykę, dziecko jak najszybciej reaguje, tańcząc i śpiewając dalej.
3. Zaczarowany parking. Dziecko wybiera sobie dowolne miejsce w pokoju. Staje w nim i zapamiętuje je (można też użyć szarfy/hula hop i zaznaczyć to miejsce, żeby było łatwiej). Następnie porusza się (np. w rytm słyszanej muzyki) po całym pokoju, na hasło (np. wyłączenie muzyki) – odnajduje wybrane wcześniej miejsce i zatrzymuje się w nim, może też dodać komendę słowną, np. „jestem!”. Zabawę można urozmaicić, tworząc kilka „miejsc parkingowych” w pokoju (np. kilka kolorowych szarf/brystoli/dywaników/chust), dziecko na hasło np. „zielony” znajduje odpowiedni parking i zatrzymuje się w nim. Można zamieniać się rolami, np. dziecko wyłącza/włącza muzykę i daje komendy, a rodzic „parkuje”.
4. Sprytne koniki. Dziecko i dorosły-koniki biegają po pokoju i kląskają językiem (usprawniając jednocześnie narządy mowy). Na ustalony sygnał (np. dźwięk tamburyna/pauzę w piosence/hasło słowne) zmieniają bieg na podskoki z nogi na nogę, dalej kląskając. Gdy biegną pod górę – rytm jest wolny, a gdy z górki – dość szybki (można dobrać odpowiednią muzykę lub zagrać na wybranym instrumencie). Na ustalony sygnał (np. dźwięk bębenka/hasło słowne) koniki zatrzymują się i parskają.
5. Szalona improwizacja. Nie trzeba mieć w domu profesjonalnego instrumentarium. Wystarczy pobawić się z dzieckiem i uruchamiając wyobraźnię, znaleźć w domu jak najwięcej przedmiotów wydających różne dźwięki (np. brzęczące klucze, pstrykając długopis). Możemy też samodzielnie z dzieckiem wykonać proste instrumenty (np. ozdobić plastikową butelkę i wypełnić ją monetami/piaskiem/kaszą itd.). Zabawa polega na tym, że dziecko samodzielnie tworzy jakiś rytm, melodię, a rodzic ją odtwarza. Następnie zamieniamy się rolami.

Autorki: Katarzyna Binkowska, Ewelina Maksymiuk

Źródła:

Baczała G. (red.), Muzyka w logopedii, Toruń 2014

Bissigner-Ćwierz U., Muzyka i ruch dla każdego, Lublin 2000

Foresko-Waśko K., W rytmie kroków i podskoków, 2011

Gałkowski T., Szeląg E., Jastrzębowska G. (red.), Podstawy neurologopedii, Opole 2005

Kataryńczuk-Mania L., Kowalkowska I. (red.), Profilaktyka i rehabilitacja głosu, mowy, Zielona Góra 2006

Knapik M. (red)., Sztuka w edukacji i terapii, Kraków 2004

Kozłowska, Zabawy logopedyczne i łatwe ćwiczenia, Kielce 2005

Malkiewicz M., Jarmark logopedyczny, Gdańsk 2012

Młynarska M., Smereka T. (red.), Logopedia. Teoria i praktyka, Warszawa 2005

Węsierska K., Opieka logopedyczna w przedszkolu: profilaktyka, diagnoza, terapia, Toruń 2013