Prenatalne doznania muzyczne
Muzyka towarzyszy nam od wieków. Korzyści z jej obecności w naszym życiu dostrzegane były już w czasach starożytnych. Kształtuje ona wrażliwość, emocjonalność, osobowość jednostki, rozwija wyobraźnię, stanowi swoiste medium w komunikacji międzyludzkiej. Bodźce muzyczne mogą mieć znaczący wpływ na rozwój dziecka i jego funkcjonowanie w późniejszym, dorosłym życiu.
Od najwcześniejszych chwil życia, już w okresie prenatalnym, mówić możemy o odbiorze dźwięków przez dziecko. Rozwijający się organizm percypuje sygnały dźwiękowe z otoczenia – głos najbliższych czy dźwięki wytwarzane przed przedmioty otaczające mamę. Dziecko od pierwszych chwil życia uwrażliwiane może być również na różnorakie doznania muzyczne. W łonie matki odbywają się procesy postrzegania i reagowania na specyficzne dźwięki, także te muzyczne. Maluch już na tym etapie zapamiętuje i uczy się, nabywając odruchy związane z sygnałami dźwiękowymi. Już w okresie prenatalnym dzieci są wrażliwe na właściwości muzyki, takie jak kontur czy rytm. Rozpoznają też melodie, nawet przy zmianie klucza.
Dziecięce preferencje muzyczne
W okresie płodowym dziecko doświadcza wczesnych doznaniach muzycznych. Już podczas tego etapu kształcą się pewne preferencje w zakresie rodzaju odbieranej muzyki. Okazuje się, że maluchy zarówno przed, jak i po urodzeniu lepiej reagują na muzykę klasyczną. Wynika to z pewnych uwarunkowań biologicznych. Zdolność do odbioru dźwięków posiadających niskie częstotliwości rozwija się szybciej. Ponadto, bodźce dźwiękowe wytwarzane przez instrumenty, takie jak flet, wiolonczela czy fagot są lepiej przewodzone w organizmie. Jak pokazują badania, dzieci preferują słuchanie spokojnej muzyki, której rytm jest stały, a tempo zbliżone do częstotliwości bicia serca człowieka. Efekt uspokojenia i relaksacji u płodu uzyskamy przede wszystkim dzięki utworom z udziałem fagotu (wydaje on dźwięki o niskiej częstotliwości 1200–1500 Hz). Ciężarnym zaleca się więc słuchanie utworów autorstwa m.in. Prokofiewa, Chopina, Bacha oraz Schumanna.
Przedstawione fakty nie powinny jednak zmuszać mam do zmiany ich własnych preferencji muzycznych. Kobieta, będąc w ciąży, wcale nie powinna rezygnować ze swoich muzycznych upodobań. Absolutnie też nie zaleca się słuchania muzyki klasycznej ciężarnym, które nie akceptują utworów tego gatunku. Muzyka słuchana w ciąży ma wprowadzić mamę w dobry nastrój, uspokoić, zrelaksować, przez co ma wpłynąć pozytywnie na doznania emocjonalne dziecka. Słuchane piosenki muszą zatem odpowiadać kobiecie w ciąży. Jeśli dzieła Bacha czy Chopina są dalekie od preferencji ciężarnej, nie powinna ona na siłę stymulować nimi siebie i rozwijający się organizm. Poza tym dziecko, podobnie jak i dorosły, od najwcześniejszych chwil życia może kształtować swój gust muzyczny. Warto więc umożliwić mu kontakt z różnymi rodzajami muzyki. Wspólne słuchanie utworów jest świetną okazją dla mamy do podzielenia się z dzieckiem tym, co lubi. Ważne jednak, aby matka obserwowała reakcje swojego dziecka. Jeśli muzyka będzie powodowała jego gwałtowne, niespokojne ruchy, warto z niej zrezygnować, wybrać inny utwór, spokojniejszy, cichszy, bardziej melodyjny. Należy bacznie przyglądać się odpowiedziom płodu na sygnały muzyczne i wybierać te piosenki, które przyczyniają się do jego dobrego samopoczucia. Efektem idealnego dopasowania powinno być dobranie takich melodii, które pozytywnie wpływają zarówno na matkę, jak i na dziecko.
Korzyści wczesnej stymulacji muzycznej
Muzyka może zapewnić zarówno matce, jak i dziecku uczucie odprężenia i relaksu. Przyczynia się do optymalizacji rozwoju dziecka, kształtuje przywiązanie i wczesny kontakt. Śpiewanie dziecku, granie na instrumentach czy wspólne słuchanie odtwarzanej muzyki stanowi doskonałą okazję do nawiązywania relacji z dzieckiem. Pozytywnie wpływa na jego rozwój. Uwrażliwiając dziecko na wszelkie doznania muzyczne, już od chwili poczęcia bierzemy aktywny udział w kształtowaniu jego przyszłych preferencji w ich zakresie.
Muzyka daje odprężenie, ucieczkę od niepokojących myśli, pozwala kształtować wewnętrzny spokój, który udziela się dziecku. Już na etapie prenatalnym istnieje możliwość warunkowania klasycznego pewnych zachowań. Dziecko jest w stanie zapamiętać pewne utwory i reagować na nie tuż po urodzeniu. Warto wspomnieć o eksperymencie, w którym matki w ciąży (w stanie rozluźnienia) słuchały muzyki Debussy’ego. Dzieci tych matek po urodzeniu reagowały na ten rodzaj materiału dźwiękowego. Utwory te pomagały im opanować wybuchowe reakcje, wprawiając dzieci w stan uspokojenia.
Inne badania pokazały, że muzyka słuchana w czasie ciąży ma wpływ na rozwój układu nerwowego dojrzewającego płodu. Specjaliści nie wykluczają zależności między rozwojem intelektu, a ekspozycją na dźwięki. Stopień rozwoju motorycznego i emocjonalnego dziecka będącego w łonie matki również sugeruje potencjalny udział czynników środowiskowych w tworzeniu wzorców reakcji na wybrane bodźce akustyczne. Wykazano także, że maluchy poddawane stymulacji muzycznej wykazują szybszy rozwój głużenia i gaworzenia, a tym samym – rozwój mowy. W późniejszym życiu posiadają też wyższy poziom funkcji intelektualnych, wrażliwości estetycznej i umiejętności twórczych.
Istnieje zatem cały wachlarz korzyści płynących ze słuchania muzyki w trakcie ciąży. Warto więc zadbać, w tym wyjątkowym dla każdej matki okresie, nie tylko o zdrowie psychiczne i fizyczne ciężarnej oraz płodu, ale również o wszechstronną stymulację muzyczną korzystną dla obojga. Czas poświęcony na wspólne słuchanie muzyki, śpiewanie dziecku piosenek, granie na instrumentach z pewnością nie będzie czasem straconym. Wręcz przeciwnie, da zarówno matce, jak i dziecku wiele pozytywnych doznań.
Źródła:
Gordon E. E., Umuzykalnianie niemowląt i małych dzieci, Kraków 1997.
Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka, Harwas-Napierała B., Trempała J. (red.), Warszawa 2002.
Kędziora S., Znaczenie muzyki w okresie prenatalnym, Katowice 2014.
Pohl A., Konik T., Siedlecka M., Smurzyńska A., Rocznik Kognitywistyczny, tom V/2011, Kraków 2012.
Opieka logopedyczna od poczęcia, Rocławski B. (red.), Gdańsk 1991.
Tassone S. A., Landherr K. M., Duchowy wymiar ciąży. Pielęgnowanie i rozwój drogi do macierzyństwa, Białystok 2015.
Tomatis A. A., Madaule P. P., Ucho i śpiew.Audio-psycho-fonologia dla śpiewaków i muzyków, Lublin 1995.
Vasta R., Haith M. M., Miller S. A., Psychologia dziecka, Warszawa 2004.
