Kiedy nasze dzieci potrzebują pomocy…

Depresja u dzieci i młodzieży – bądźmy czujni!

[...] w ciężkiej depresji cierpienie jest zupełnie niewyobrażalne dla kogoś, kto nigdy sam go nie doznał;   to cierpienie nieraz zabija, ponieważ takiej męki po prostu nie można już znieść.
William Styron

Depresja u dzieci i nastolatków jest tak samo poważnym problem, jak wśród dorosłych. Niestety rodzice i nauczyciele często nie zdają sobie sprawy, że agresywne zachowania, chwiejność nastrojów, lenistwo dziecka to nie objawy młodzieńczego buntu, ale depresji, poważnej choroby, która niszczy organizm i może doprowadzić do dramatu.

Granica między chorobą a burzliwym dojrzewaniem bywa czasem trudna do rozdzielenia, ale rodziców czy bliskich powinno zaniepokoić, gdy dziecko nagle zaczyna się słabiej uczyć, przestaje interesować się tym, co do tej pory było dla niego ważne, traci motywację do działania, ma mniejszy apetyt czy wycofuje się z relacji z rówieśnikami.

Skąd się bierze depresja?

Podczas diagnozowania depresji bierze się pod uwagę czynniki genetyczne i procesy biochemiczne w mózgu, wczesne doświadczenia życiowe oraz aktualną sytuację. Mówiąc inaczej, każdy z nas został wyposażony we wrażliwość i posiada swoje doświadczenia życiowe, które sprawiają, że indywidualnie reagujemy na trudności napotykane w życiu. Dziecko, które rodzi się „obciążone” z powodów biologicznych, i dodatkowo przeżyło we wczesnym okresie życia ciężką chorobę lub doświadczyło straty, na ewentualne trudności w późniejszym okresie będzie reagowało bardziej destrukcyjnie.

Najczęściej wymienia się następujące czynniki środowiskowe, które mają istotny wpływ na rozwój depresji:

• Utrata ukochanej bliskiej osoby z powodu śmierci, rozstania, np. rozwodu rodziców.
• Konflikty, przemoc w rodzinie.
• Choroba przewlekła któregoś z rodziców.
• Nadużywanie alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych przez członków rodziny.
• Osamotnienie, brak czasu dla dziecka, częste zmiany otoczenia i osób opiekujących się nim.
• Wrogość emocjonalna i odrzucenie.
• Obarczanie dziecka zbyt dużą, przerastającą jego możliwości odpowiedzialnością i oczekiwaniami.
• Nadmierne wymagania stawiane przez nauczycieli i rodziców.
• Niepowodzenia szkolne.
• Brak integracji z grupą rówieśniczą.

Wykształceni, „porządni” rodzice często myślą: jesteśmy przykładną rodziną, nie kłócimy się, dziecko dobrze się uczy, więc nie ma prawa mieć depresji. Tymczasem badania pokazują, że czasami nie potrzeba traumatycznego przeżycia czy przewlekłego stresu, by rozwinęła się choroba. Niektórych nastolatków przerasta sam okres dojrzewania i związane z nim zmiany zachodzące w organizmie. Większą podatność mają młodzi ludzie z poczuciem niskiej wartości, którzy o wszystko się obwiniają, albo mający trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych. Bardziej zagrożone są osoby pragnące, by wszyscy je akceptowali, przewrażliwione i genetycznie obciążone chorobą. Ale nie ma reguły – wciąż nie wiadomo, dlaczego jedni chorują, a inni nie – mówi lek. med. Elżbieta Lipińska.

Co powinno nas szczególnie zaniepokoić i zwrócić naszą uwagę?

Jeśli u Twojego dziecka występuje większość z poniższych objawów przez co najmniej dwa tygodnie:

• Drażliwość, chwiejność nastroju, impulsywność, pobudzenie psychoruchowe.
• Obniżony nastrój, apatia, niechęć do aktywności, które wcześniej sprawiały radość.
• Wycofanie z relacji z rówieśnikami i rodziną, brak energii, bezczynność.
• Pogorszenie zdolności intelektualnych: problemy z koncentracją, pamięcią, gorsze stopnie w szkole.
• Zmiana apetytu – jego brak, chudnięcie lub przeciwnie – objadanie się.
• Zbyt mało lub zbyt dużo snu. Nocna aktywność, niechęć do wstawania rano.
• Skargi na nudę, poczucie beznadziei.
• Zaniechanie dbałości o wygląd.
• Krytycyzm wobec siebie, nadwrażliwość z powodu odrzucenia, poczucie winy.
• Nasilone skargi na dolegliwości fizyczne – bóle brzucha, głowy.
• Autoagresja, samookaleczanie się, odurzanie się (alkohol, leki, narkotyki).
• Zainteresowanie tematyką śmierci i samobójstw.

Kiedy trzeba natychmiast zareagować?

Największym zagrożeniem związanym z depresją jest samobójstwo. Według dostępnych danych tylko w 2016 roku w Polsce osoby niepełnoletnie podjęły 481 prób samobójczych, z tego 161 ze skutkiem śmiertelnym. Stawia to nas na drugim miejscu w Europie.

Nie zwlekaj, jeśli dziecko:

• Mówi wprost o chęci odebrania sobie życia lub deklaruje, że lepiej byłoby, gdyby nie żyło.
• Interesuje się tematyką śmierci, samobójstw, ogląda strony internetowe o takiej tematyce, zamieszcza wpisy w mediach społecznościowych.
• Nagle znacząco zmienia sposób funkcjonowania.
• Wycofuje się z kontaktów z rówieśnikami, izoluje się.
• Gromadzi środki potencjalnie przydatne do podjęcia próby samobójczej: tabletki, sznur, żyletki.

Czynniki, które mogą zwiększyć ryzyko targnięcia się dziecka na życie:

• Impulsywność i wybuchowość dziecka.
• Podjęte próby samobójcze w przeszłości.
• Samobójstwa i próby samobójcze w otoczeniu (rodzina, znajomi).
• Stosowanie alkoholu czy substancji psychoaktywnych.
• Przykre czy trudne doświadczenie związane z przeżyciem wstydu (problemy z rówieśnikami, zawiedziona miłość, niepowodzenia szkolne).
• Dostęp do potencjalnie niebezpiecznych środków (leków zażywanych przez członków rodziny, broni przechowywanej w domu).

Prawda jest taka, że każda niepokojąca zmiana w zachowaniu dziecka powinna zwrócić uwagę rodzica oraz nauczyciela. To właśnie dorośli z najbliższego otoczenia mogą najbardziej pomóc osobie chorej na depresję. Jednak ważne jest, aby wspierali ją mądrze – zaznacza dr n. med. Tomasz Srebnicki z Kliniki Psychiatrii Wieku Rozwojowego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.

W jaki sposób rozmawiać z dzieckiem, by mu pomóc?

Powiedz dziecku, że widzisz niepokojące zmiany. Spytaj, czy jest coś, w czym mógłbyś pomóc. Nie zniechęcaj się, jeśli pierwsze próby nawiązania kontaktu wywołają opór. Bądź delikatny i nie naciskaj. Jeśli trzeba, wróć do rozmowy za kilka dni.

Postaraj się spokojnie wysłuchać. Powstrzymaj się od dawania rad czy szukania natychmiastowych rozwiązań.

Nie bierz dosłownie wszystkiego, co mówi dziecko, zwłaszcza jeśli krzyczy, że cię nienawidzi. Zastanów się, co się za tym kryje. Nie bagatelizuj i nie umniejszaj przeżyć dziecka. Nie próbuj pocieszać na siłę. Nie skupiaj się na swoim niepokoju.

Przydatne zwroty dające wsparcie i zrozumienie:

• Jestem przy tobie.
• Nie ma nic złego w proszeniu o pomoc.
• Nie zostawię cię, jestem przy tobie.
• Nie jesteś swoją chorobą.
• Jak mogę ci pomoc?
• Nie rozumiem w pełni tego, co przeżywasz, ale bez względu na to jesteś dla mnie ważny.
• Potrzebujesz, żeby cię przytulić?
• Widzę, że ci ciężko, to nie twoja wina.
• Jesteś ważna/ważny i potrzebna/potrzebny. Nawet jeśli teraz nie potrafisz tego dostrzec.
• Nie jesteś porażką.
• Jesteś silna/silny w swojej słabości.
• Jesteś czymś więcej niż opiniami na swój temat.

Nigdy jednak nie bagatelizuj objawów dziecka, używając następujących wyrażeń:

• Ogarnij się!
• Nie przesadzaj!
• Myśl pozytywnie!
• Będzie dobrze.
• Zastanów się, inni mają gorzej.
• Weź się w garść!
• To twoja wina.
• Przejdzie ci.
• Znów zaczynasz?
• Nic ci nie będzie.
• Weź się do nauki i nie wydziwiaj.
• Zawiodłaś/zawiodłeś mnie.
• Jesteś słaba/słaby.

Na stronie kampanii www.forumprzeciwdepresji.pl dostępne są filmy edukacyjne przedstawiające historie nastolatków, które chorowały na depresję, komentarze ekspertów oraz poradniki dla młodzieży i rodziców oraz podręcznik metodyczny ze scenariuszem lekcji dla nauczycieli. Znajdują się w nich praktyczne wskazówki, jak rozpoznać depresję u nastolatka, jak mądrze wspierać w chorobie czy jak rozmawiać o depresji z młodymi ludźmi.

Na stronie kampanii znajduje się również aktualna mapa punktów pomocy psychiatrycznej i psychologicznej dla dzieci i młodzieży oraz ważne telefony zaufania dedykowane nastolatkom i ich bliskim.

Pomoc profesjonalna niezbędna

Ciągle jeszcze pokutuje obawa, że korzystanie z profesjonalnej pomocy psychologiczno-psychiatrycznej daje nam lub naszym dzieciom etykietkę osób słabych i nieradzących sobie. Wiemy, że należy dbać o zęby, systematycznie robić inne badania kontrolne, a tak trudno zadbać o naszą kondycję psychiczną. Zwrócenie się po pomoc do specjalisty to objaw dojrzałości oraz dbałości o siebie i swoich bliskich. Wszyscy rodzice zaniepokojeni stanem psychicznym swoich dzieci mogą zwrócić się bez skierowania do psychiatry, poradni zdrowia psychicznego czy poradni psychologiczno-pedagogicznej. Pomoc w przypadku diagnozy depresji wymaga kompleksowych oddziaływań uwzględniających kłopoty dziecka na polu rodzinnym, w relacjach społecznych i trudnościach emocjonalnych. W zależności od głębokości zaburzeń leczenie polega na farmakoterapii (przy głębokiej depresji z hospitalizacją włącznie), psychoterapii indywidualnej, grupowej i/lub rodzinnej oraz psychoedukacji.

Ważne: Depresja to choroba, która jak każda inna wymaga leczenia!