Jak sobie radzić z trudnym zachowaniem dziecka?
Niszczy zabawki, bije dzieci w przedszkolu, nie słucha poleceń, moczy się w nocy, nie chce spać w swoim łóżeczku, pyskuje czy wciąż wszczyna kłótnie. Lista trudnych zachowań dzieci z pewnością mogłaby być dużo dłuższa, ale koncentrując się na problemach, trudno jest znaleźć właściwe rozwiązania.
Dlatego też, by wejść na drogę do skutecznego zwalczania trudnych zachowań u dzieci, należy przede wszystkim przyjąć do wiadomości, że każde zachowanie pociechy ma sens. Choćby z perspektywy dorosłego to wydawało się najbardziej irracjonalne, dzieci są bardzo praktyczne i jeśli jakieś działanie nie przynosi oczekiwanego rezultatu, szybko przestają je stosować i szukają innych sposobów.
Wiem, że być może trudno zrozumieć, gdzie jest sens, gdy dziecko wciąż powtarza zachowanie, za które jest karane. Jednak dzieje się tak, ponieważ kara nie zmienia postępowania, może jedynie na jakiś czas je powstrzymać. Niektóre trudne zachowania przynoszą dziecku korzyści, z których my nie zdajemy sobie sprawy, dlatego też są przez nie powtarzane. Jeśli pociecha zaczyna płakać w sklepie, bo chce dostać czekoladki, a rodzic, aby szybko je uspokoić, ulega i kupuje słodycze, dziecko otrzymuje wyraźny sygnał, że to zachowanie się opłaca i z dużym prawdopodobieństwem można przypuszczać, że ponownie się powtórzy.
Do tego warto pielęgnować w sobie przekonanie, że każde dziecko chce postępować dobrze i odnosić sukcesy, chce zadowolić dorosłych i chce, by rodzice byli z niego dumni. Stąd też, gdy zachowuje się w sposób trudny dla rodzica czy wychowawcy, oznaczać może, że nie zna alternatywy, która mogłaby być dla niego równie korzystna.
Ciekawą i zaskakująco skuteczną metodę pomagania dzieciom w przezwyciężaniu problemów emocjonalnych i behawioralnych opracował fiński psychiatra Ben Furman. Program o sympatycznie brzmiącej nazwie „Dam radę!” opiera się na założeniu, że problemy można przeformować na umiejętności, których należy się nauczyć. Dzieciom, podobnie zresztą jak i dorosłym, trudno jest rozmawiać o kłopotach, ale znacznie łatwiej skoncentrować się na zdobywaniu nowych zdolności.
Mimo że cały program składa się z 15 kroków, można go streścić w 8 punktach, dzięki czemu przestaje wydawać się on tak skomplikowany.
Krok pierwszy
Pierwszym krokiem „Dam radę!” jest określenie, jakiej umiejętności dziecko musi się nauczyć lub udoskonalić, by przezwyciężyć problem. Jeśli na przykład kłopotem jest bicie innych dzieci w przedszkolu, dziecko może uczyć się „trzymania rączek przy sobie” lub innego sposobu radzenia sobie ze złością.
Krok drugi
Po drugie omawiamy z dzieckiem jego predyspozycje, dzięki czemu możemy ustalić, jakie zdolności, które już posiada, potrzebuje rozwinąć, aby przezwyciężyć problem. Ustalamy też nazwę dla tej umiejętności.
Krok trzeci
W trzecim kroku określamy korzyści, jakie dziecko będzie miało z tego, że rozwinie swoje umiejętności. Jest to bardzo ważne, ponieważ głównym źródłem motywacji do rozwijania nowych zdolności jest dostrzeżenie korzyści, jakie z tego płyną..
Krok czwarty
W czwartym kroku prosimy dziecko, aby wskazało kilka osób, które będą pomagać w nauce nowych umiejętności. Osoby wspomagające powinny wspierać dziecko pochwałą, zachęcać i motywować.
Krok piąty
Po piąte, jeśli mamy do czynienia z małym dzieckiem, można zapytać je o postać z bajki lub jakiegoś bohatera, który już umie to, czego dziecko ma się nauczyć, lub który mógłby wspierać dziecko w nauce.
Krok szósty
W szóstym kroku planujemy „świętowanie”, które odbędzie się, kiedy dziecko zdobędzie już nową umiejętność i podczas którego będzie mogło podziękować wszystkim, którzy wspierali je w trenowaniu tej zdolności.
Krok siódmy
Krok siódmy to planowanie okazji do ćwiczeń, by możliwe było jak najlepsze opanowanie nowej umiejętności w praktyce.
Krok ósmy
Po ósme ustalamy sposób przypominania, gdy dziecku zdarzy się powrócić do starych nawyków. W tym punkcie angażujemy pociechę do tego, by powiedziało nam, jak powinniśmy reagować w takich sytuacjach, aby nie zniechęcić i nie dopuścić do utraty motywacji i kontynuowania ćwiczeń.
By uzyskać zamierzone efekty, ważne jest okazywanie dziecku szacunku i budowanie autentycznej współpracy, nieobwinianie dziecka, rodzica lub nauczyciela za problem, a skupienie się na trenowaniu nowej umiejętności.
Żeby mogła nastąpić trwała zmiana w zachowaniu dziecka, wszystkie osoby biorące udział w jego wychowaniu powinny współpracować, czyli przyjąć rolę osób pomagających w nauce i utrwalaniu umiejętności. Jeśli na przykład poza rodzicami dzieckiem opiekują się dziadkowie, niania i wychowawczyni w szkole lub przedszkolu, wszyscy, w których obecności ujawniają się trudne zachowania dziecka, powinni realizować wspólny plan. Dzieci czują się bezpiecznie, gdy dorastają w świecie, który jest przewidywalny, a można to uzyskać przez konsekwentne dbanie o jasne normy, rozsądne zasady i właściwą motywację do ich przestrzegania.
