Jak pomóc dziecku z mutyzmem?
Wszyscy chcemy, żeby nasze dzieci były grzeczne. Grzeczne, to znaczy posłuszne, rozsądne, a czasem także milczące. Milczenie jest przecież złotem. Tak nam miło, gdy możemy spędzić piękne chwile w ciszy. Co się jednak dzieje, kiedy dziecko faktycznie przestaje mówić? Jak sobie poradzić, kiedy nasza pociecha w określonych sytuacjach (zazwyczaj w szkole/przedszkolu) zaczyna milczeć jak grób, chociaż wiemy, że potrafi swobodnie rozmawiać? Kiedy należy zacząć się niepokoić? Do jakiego specjalisty się zgłosić?
Mutyzm wybiórczy należy do grupy zaburzeń lękowych. Zazwyczaj pojawia się przed piątym rokiem życia. Żeby dokonać jego diagnozy, objawy muszą utrzymywać się przez co najmniej miesiąc. Nie należy mylić mutyzmu wybiórczego z nieśmiałością, manipulacją czy nieposłuszeństwem. Zachowania te nie są też wynikiem złośliwości dziecka, ani nie świadczą one o obniżonym poziomie jego rozwoju intelektualnego.
Jak rozpoznać, czy nasze dziecko może cierpieć na mutyzm wybiórczy? Zwróć uwagę na poniższe symptomy:
- Dziecko nie wypowiada się w określonych sytuacjach społecznych, mimo że jesteśmy pewni, iż potrafi mówić, co uzewnętrznia się w pozostałych sytuacjach (np. w domu wypowiada się swobodnie, natomiast w szkole w ogóle się nie odzywa).
- Brak mowy trwa minimum jeden miesiąc. Przy czym nie powinno się uwzględniać tu pierwszego miesiąca w nowej szkole czy przedszkolu.
- To, że dziecko nie mówi, nie wynika z faktu, iż nie zna ono języka (np. gdy przebywa w obcym kraju) lub nie posiada określonej wiedzy (np. nie zna słów albo odpowiedzi na pytania).
- Brak mówienia nie jest związany z zaburzeniami rozwoju mowy czy komunikacji ani z innymi nieprawidłowościami (w tym także rozwojowymi).
- Dziecko nie inicjuje samo żadnej rozmowy, ani nie udziela werbalnych odpowiedzi, ale niekiedy może wykazywać minimalne reakcje, kiedy zostanie o coś zapytane. Dziecko może także wykonywać polecenia lub angażować się w konkretne aktywności, o ile nie wymagają one mówienia.
Dlaczego dziecko nie mówi?
Obecnie nie istnieje jednoznaczna i pewna odpowiedź na to pytanie. Rozwój dziecka pozostaje pod wpływem rozmaitych czynników – emocjonalnych czy społecznych. Jak wykazują najnowsze badania, mutyzm wybiórczy pozostaje w silnym związku z zaburzeniami z obszaru kontaktu społecznego, dlatego może w pewnym stopniu wiązać się z takimi elementami relacji, jak brak kontaktu wzrokowego, wycofanie, niepokój ruchowy albo zahamowana czy ograniczona ekspresja mimiczna.
Jak pomóc dziecku z mutyzmem?
Naturalnym jest, że w sytuacji, kiedy dziecko przestaje mówić, rodzic staje się nie tylko zaniepokojony, ale wręcz bezsilny i zagubiony.
- Rolą rodzica jest oczywiście zachęcanie dziecka do podejmowania aktywności społecznych, ale działanie to nie powinno nosić znamion presji. To ważne, aby nie zmuszać dziecka do mówienia.
- Choć dziecięce milczenie przez wielu może być postrzegane jako oznaka nieposłuszeństwa, to należy pamiętać, aby nie karać dziecka za to, że nie mówi.
- Pomocne może się okazać chwalenie pociechy za wszystkie, nawet najmniejsze postępy w radzeniu sobie z problem niemówienia. Nawet formy komunikacji niewerbalnej, jakich dziecko używa, powinny być wzmacniane poprzez chwalenie.
- Wybierając się do specjalisty, warto posiadać nagranie dziecka w sytuacji swobodnej wypowiedzi. Na pewno będzie to pomocne przy podejmowaniu pracy terapeutycznej.
- Warto zachęcać dziecko do ekspresji poprzez wykorzystanie działań artystycznych i takich, które angażują wyobraźnię (np. rysowanie).
- Podczas wspólnego czytania, opowiadania bajek czy też historyjek, warto zwracać uwagę na wszelkie formy dźwiękowe i akcentować je – np. odgłosy wydawane przez zwierzęta.
- W zabawie należałoby wykorzystywać wszystkie aktywności mogące sprzyjać wydawaniu dźwięków – m.in. instrumenty muzyczne, ale także zabawy polegające na dmuchaniu (np. świeczki, baloniki, gwizdki).
- Niekiedy dzieci z mutyzmem wybiórczym mogą wyrażać własne zdanie przy wykorzystaniu innych – w tym celu warto zaopatrzyć się w pacynkę, lalkę czy misia, albo nawet maskę, i spróbować wykorzystywać je w zabawach w role.
- Zabawki sterowane głosem czy nagrania audio mogą okazać się pomocne przy oswajaniu strachu przed mówieniem.
- Pamiętaj, aby nie skupiać uwagi swojej i otoczenia na problemie. Staraj się nie podkreślać w towarzystwie innych, że Twoje dziecko cierpi na mutyzm. Jeśli to konieczne, spróbuj wyjaśnić innym sytuację, ale poproś, aby nie koncentrowali się na milczeniu dziecka, a także by nie zarzucali go lawiną pytań, zwłaszcza przy pierwszym kontakcie.
- Nie staraj się przekupić dziecka, aby zachęcić go do przerwania milczenia. Nie powinieneś go także prowokować ani błagać o rozmowę.
- Kiedy już rozmawiasz z dzieckiem, staraj się mówić powoli, ale naturalnie. Rób częste pauzy.
- Nie zadawaj dziecku zbyt wielu pytań. Daj mu też czas, aby mogło odpowiedzieć, ale nie naciskaj na nie.
- Pamiętaj, aby pokazywać dziecku, że akceptujesz je takim, jakim jest. Wsparcie jest bardzo ważne podczas całego procesu terapeutycznego.
Co zrobić, gdy zauważymy problem i mamy podejrzenie, że nasze dziecko może cierpieć na mutyzm wybiórczy?
Warto obserwować dziecko już przy pierwszych objawach wycofania. Nieocenioną pomocą może okazać się zaangażowanie nauczyciela czy opiekuna, z którymi dziecko spędza dużo czasu. Zawsze warto skonsultować się z psychologiem. Istnieją profesjonaliści, którzy specjalizują się w terapii mutyzmu wybiórczego. Terapia jest jednak procesem. Nie należy zapominać, że adaptacja dziecka do nowej sytuacji wymaga czasu. Jeżeli po 6 miesiącach od rozpoczęcia pracy dziecko nadal milczy, to być może jest to sygnał, że należy poszukać innego specjalisty lub poddać trudność ponownej analizie.
Źródła:
- Maggie Johanson, Can I tell you about selective mutism?: A Guide for Friends, Family and Professionals, 2017.
- Maggie Johnson i Alison Wintgens, The Selective Mutism Resource Manual, 2016.
- Materiały dydaktyczne w ramach szkolenia "Wspomaganie rozwoju dziecka z trudnościami w komunikowaniu się (jąkanie, afazja, mutyzm wybiórczy, chorobliwa nieśmiałość) – praktyczne strategie" - Anna Bochenek i Katarzyna Sawicka - Szczecin 2017 – Fundacja HALO
