Jak wejść w czyjeś buty - czyli kilka słów o empatii cz. 1.
Jak czytamy w literaturze, najważniejszym aspektem człowieczeństwa jest jego zdolność do tworzenia i utrzymania udanych relacji z innymi ludźmi (Jośko-Ochojska, 2015). Do tego potrzeba przede wszystkim umiejętności wczuwania się w sytuację drugiej osoby i spojrzenia na problem z jego perspektywy, czyli konieczna jest empatia.
Rozumienie praktycznego znaczenia empatii w otaczającym nas świecie stanowi potencjał człowieka, który powinien być wykorzystany w codziennym życiu.
Obecnie nowością jest przedstawienie empatii w powiązaniu z patofizjologią niektórych chorób neuropsychiatrycznych. Już w życiu płodowym kształtują się w mózgu neurony, które są odpowiedzialne za empatię, stąd ważny jest zarówno zasób i aktywność neuronów z jakimi się rodzimy, a empatia w tym kontekście nie jest cechą immanentną każdego człowieka (Jośko-Ochojska, 2015). Zdaniem Jośko-Ochojskiej (2015, s 9) „ludzie mają różne poziomy empatii: od bardzo niskiego, prawie zerowego, poprzez średni do bardzo wysokiego”. Cytowana autorka zwraca również uwagę na fakt, że ludzie w ciągu swojego życia mogą także utracić empatię, np. w wyniku urazu mózgu, okresowo ją blokować, np. wykonując określony zawód lub rozwijać, dzięki neuroplastyczności mózgu (Jośko-Ochojska, 2015).
Empatia to skomplikowany konstrukt i nie ma zgodności, co do jej sposobu definiowania i badań. Współcześnie uważa się, że empatia jest procesem obejmującym działania emocjonalne, poznawcze i behawioralne. Przyciąga ona uwagę wielu psychologów, antropologów, filozofów i teologów, itp. Badacze tego zjawiska często wiążą kompetencje empatyczne ze współdźwięczeniem emocjonalnym, współczuciem i troską o drugiego człowieka, rozumieniem jego uczuć oraz punktu widzenia. Wszystkie próby zdefiniowania empatii mają jedną wspólną, szczególnie ważną cechę, a mianowicie aktywne zainteresowanie cudzymi potrzebami, motywami czy problemami.
Świadomy celowy rozwój empatii obecnie odgrywa znaczącą rolę w społeczeństwie. Badacze definiując empatie, często wiążą ją z zachowaniem pomocowym -altruizmem, rozumianym, jako umiejętność empatyzowania z innymi. Wielu autorów poprzez „aktywne zainteresowanie” drugim człowiekiem, rozumie takie specyficzne ukierunkowanie na niego, które prowadzi do określonych działań służących poprawie jego dobrostanu, a jednocześnie usprawnia indywidualne funkcjonowanie społeczne jednostki. Empatia jest rozważana, jako ważny element komunikacji interpersonalnej. Niektórzy nazywają ten rodzaj empatii, tzw. „głosem serca”. Ten nurt reprezentował, np.: Goleman (1999, za: Sakowska 2013), „empathic concern”, twórca pojęcia inteligencji emocjonalnej. Zdaniem Golemana (1999) zdolności emocjonalne człowieka są dwukrotnie bardziej cenione niż iloraz inteligencji i wiedza fachowa. Goleman (1999) wyróżnia 5 składników inteligencji emocjonalnej:
-samoświadomość,
-motywacja,
-samoregulacja,
-umiejętności społeczne,
-empatia (za: Sakowska P. 2013)
Goleman (1999) uważa, że „inteligencja emocjonalna jest to połączenie samoświadomości, świadomości społecznej, zarządzania sobą oraz zarządzania relacjami, które ma pozytywny wpływ na innych”. Goleman zakłada, że inteligencja emocjonalna jest połączeniem zrozumienia i empatii, przy jednoczesnym zachowaniu zasad i wartości. Empatia, jako głos serca powoduje, że troszczymy się o inne osoby, bo wynika to z ich potrzeb. Ten rodzaj empatii jest bliski miłości rodzicielskiej lub widzimy go w relacji np. nauczyciel –uczeń, itp.
Zdaniem Jośko-Ochojskiej (2015) potrzeba empatii w komunikacji między ludźmi jest silna i instynktowna. Wzrost empatii wpływa na zmniejszenie się liczby osób, które krzywdzą innych, a także zmniejsza liczebność osób z wypaleniem, natomiast „niski poziom empatii wiedzie ku agresji […] (Jośko-Ochojska, 2015).
Analizując literaturę zauważamy, że na przestrzeni czasu powstało kilka nurtów rozumienia empatii:
- Rozumienie empatii z nurcie poznawczym– empatia poznawcza (kognitywna).
- Rozumienie empatii z nurcie emocjonalnym– empatia emocjonalna.
- Rozumienie empatii w sposób komplementarny zawierający zarówno aspekty poznawcze, emocjonalne i behawioralne empatii.
W kolejnym artykule zajmę się omówieniem trzeciego sposobu rozumienia empatii czyli komplementarnego.
Autor: Elżbieta Żytyńska-Chwast
Źródła:
Jośko-Ochojska (red). (2015). Zrozumieć drugiego człowieka. Empatia w medycynie i komunikacji społecznej. Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Katowice, ISBN: 978-83-7509-299-8
Sakowska P. (2013). Mistrzowie zarządzania: Daniel Goleman, http://www.treco.pl/wiedza/artykuly-szczegoly/id/1309/mistrzowie-zarzadzania-daniel-goleman (data pobrania 19.10.2016)
Goleman, D. (1999). Inteligencja emocjonalna w praktyce. Poznań: Media Rodzina
