Dlaczego dotyk jest ważny? Cz. I.
Odpowiedź na tytułowe pytanie może wydawać się prosta. Zmysł dotyku jest źródłem informacji o otaczającym nas świecie, zapewnia poczucie bezpieczeństwa i bliskości, uspokaja i uwrażliwia. Jest środkiem komunikacji, wyrażania uczuć, dostarcza przyjemności i radości. Stanowi niezbędny warunek prawidłowego rozwoju, przede wszystkim sfery emocjonalnej. Im jesteśmy starsi tym coraz mniej korzystamy z dobrodziejstw dotyku. Odbieramy świat za pomocą wzroku, słuchu, węchu. Komunikujemy się za pomocą słów, czasem mowy ciała. Przyjemne doznania dotykowe zastępujemy chociażby drażnieniem kubków smakowych. W skrajnych przypadkach zupełnie ignorujemy potrzebę dotyku, bądź przez trudne doświadczenia lub osobliwą naturę nie lubimy dotykać i być dotykani. Unikając wrażeń dotykowych zapominamy jak są ważne. Wyobrażamy sobie jak straszna byłaby utrata wzroku czy słuchu, a czy kiedykolwiek myślimy o tym jak by to było nie czuć dotyku?
W odniesieniu do dziecka zapewnienie odpowiedniej dawki uważnego dotyku pełnego miłości jest szczególnie istotne. Decydujące dla dobrego rozwoju emocjonalnego, fizycznego i poznawczego, jak i dalszego rozwoju wrażliwości dotykowej. Dla lepszego zrozumienia zagadnienia proponuję powrócić do korzeni – spróbować poczuć się jak to było zanim się urodziłeś/aś i zaraz po przyjściu na świat.
…Wyobraź sobie, że zanurzasz się w wannie z ciepłą wodą. Nie oddychasz przez płuca ale w zadziwiający sposób otrzymujesz wystarczającą dawkę tlenu. Jest ciemno, masz zamknięte oczy. Słabo słyszysz, nie rozumiesz dźwięków, które do Ciebie dochodzą. Najlepiej rozwiniętym zmysłem spośród tych, które znasz jest dotyk. Upewnia Cię on o tym, że istniejesz gdy dotykasz dłońmi swoje usta, twarz. Woda, w której się znajdujesz to woda z naturalnych źródeł, wypełniona cennymi składnikami, nieustannie poddawana wymianie. Czujesz się bezpiecznie i jest Ci dobrze. Po długim czasie w rajskim otoczeniu chcesz wyjść. Nawet gdybyś nie chciał to musisz opuścić to miejsce. Gwałtownie zmieniasz środowisko na zupełnie nowe, które jest zimne, suche, jasne. Co chwilę coś się w nim zmienia. Nadal mało rozumiesz z tego co słyszysz i widzisz. Nie umiesz mówić. Dotyk zapewnia Ci najwięcej wrażeń. Dzięki niemu poznajesz nowy świat, nieznane obiekty. Stajesz się wrażliwy na ból. Doświadczasz przyjemności, ciepła, bezpieczeństwa dzięki bliskości wyrażanej dotykiem. Czujesz się coraz pewniej w nowym środowisku.
Dziś wiemy jak bardzo okres wczesnego dzieciństwa wpływa na parametry rozwojowe i poznawcze w późniejszym życiu. Zmysł dotyku w tym okresie pełni wyjątkową rolę. Zapewnienie świadomego, ciepłego i delikatnego dotyku przez rodziców oraz zgoda na spontaniczne odkrywanie siebie i otoczenia przez dotyk ma ogromne znaczenie dla dobrego funkcjonowania w dalszych okresach życia.
Poznawanie świata
Zmysł dotyku rozwija się jako pierwszy, już w 8 tygodniu od poczęcia i dojrzewa najwcześniej w porównaniu z innymi zmysłami. Wrażliwość dotykowa początkowo dotyczy tylko ust. Organ ten pozwala dziecku poznawać świat, doznawać przyjemności, uspokojenia. Dlatego niemowlak ssie kciuk, wkłada do buzi piąstki i wszystko co wpadnie mu do rączek. W ten sposób poznaje wielkość, konsystencję, kształt obiektów. Niezwykle ważne jest aby umożliwić dziecku, w granicach rozsądku i bezpieczeństwa, poznawanie przez dotykanie ustami. To naturalny etap rozwoju dziecka.
Budowanie więzi
Dotyk ma niesamowitą moc kształtowania poczucia bezpieczeństwa i budowania bliskich więzi. Gdy dziecko otrzymuje delikatny, spokojny, cierpliwy dotyk od matki, zdobywa ufność i uczy się jak wyrażać ciepłe uczucia. Dzięki zmysłowi dotyku możliwe jest wyczuwanie przez układ nerwowy dziecka aktualnego stanu autonomicznego układu nerwowego matki. Zatem czując, że matka jest zrelaksowana, odwzajemnia ten stan. Fizyczna bliskość opiekunów buduje w dziecku przekonanie, że jest bezpieczne, co zwiększa otwarcie na świat, zdolność tworzenia relacji osobistych w przyszłości, rozwija empatię. Doświadczenia rodziców jak i badania naukowe dobitnie pokazują jak brak dotyku w pierwszym etapie życia wpływa na słabą zdolność do budowania prawidłowych więzi społecznych. Eksperyment Harry’ego Harlowa przeprowadzony w latach 50-tych na młodych małpach udowodnił, że potrzeba miłości, przytulenia się, jest tak samo ważna jak zaspokajanie głodu. Badacz podzielił małpki na dwie grupy, z których pierwsza była karmiona przez sztuczną matkę z drutów, a druga z miękkich, przytulnych materiałów. Pomimo dostarczania tej samej ilości pokarmu, pozbawione możliwości przytulenia się małpki, miały poważne problemy trawienne. Wiele z nich cierpiało na zaburzenia psychiczne zbliżone do występujących u człowieka, stały się nieufne, agresywne.
W ramach zmysłu dotyku lub w ścisłym związku z nim wyodrębnia się kilka narządów, tworzących cały układ czuciowy: narządy czucia powierzchownego, czucia głębokiego (propriocepcji), bólu (nocycepcji), temperatury (ciepła i zimna).
W części drugiej omówię znaczenie zmysłu propriocepcji i jego wpływ na rozwój świadomości ciała, a także w jaki sposób możemy masować dziecko i jak zapewnić dziecku odpowiednią dawkę bodźców dotykowych, w tym proprioceptywnych.
Autor: Michał Strzelczyk
Źródło:
Gerhardt S (przekład B. Radwan) (2010). Znaczenie miłości, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielońskiego, Kraków.
Eliot L. (przekład A. Jankowski) (2003). Co tam się dzieje? Media Rodzina, Poznań.
