Diagnoza i terapia ADHD
„Najczęściej leczonymi z powodu ADHD są dzieci w wieku od 6–9 lat. Wiek ten jest nieprzypadkowy, albowiem to wtedy dziecko rozpoczyna edukację i problemy wynikające z objawów osiowych zaburzenia hiperkinetycznego (zaburzenia uwagi, nadruchliwość, impulsywność) uniemożliwiają funkcjonowanie dziecka w ramach systemu edukacyjnego”.
Prof. dr hab. Irena Namysłowska
Nadpobudliwość psychoruchowa uznawana jest za zaburzenie, którego powikłania i konsekwencje zdecydowanie obniżają jakość życia i mają ogromny wpływ na jego dalszy przebieg – sprawiają, że takie osoby znacznie wcześniej kończą edukację; otrzymują gorszą i mniej płatną pracę; znacznie częściej tracą i zmieniają zatrudnienie; mają problemy w późniejszych związkach; częściej popadają w uzależnienia; przejawiają poczucie niskiej wartości oraz mają skłonności do hazardu i zachowań ryzykownych.
Dlatego tak ważne jest właściwe rozpoznanie zaburzeń oraz zastosowanie adekwatnej terapii od momentu postawienia diagnozy.
Jak wygląda diagnozowanie ADHD?
Według Artura Kołakowskiego rozpoznanie ADHD może być trudne, ponieważ bardzo wiele dzieci od czasu do czasu zachowuje się tak, jakby miało kilka objawów tego zaburzenia. Często wykazują one większą ruchliwość z różnych przyczyn: zezłościły się, są zmęczone, przestraszone czy nawet głodne. Maluchy pomiędzy 3 i 4 rokiem życia są też z reguły bardzo ruchliwe, w tym wieku normalne są kłopoty z zakończeniem zabawy, obejrzeniem filmu w całości, skończeniem posiłku czy siedzeniem spokojnie przy stole. Diagnoza ADHD nie może być postawiona w ciągu kilkuminutowego badania lekarskiego!Zawsze konieczne jest wykluczenie innych zaburzeń somatycznych, rozwojowych i psychiatrycznych, które mogą objawami przypominać ADHD. Prawidłowa diagnoza to przynajmniej kilka wizyt u psychologa. Oprócz tego dziecko powinno być też zbadane pediatrycznie i neurologicznie, zawsze musi być też skonsultowane przez psychiatrę. Nieodłącznym elementem w procesie diagnozowania jest również opinia wychowawców i nauczycieli, nawet obserwacja dziecka w szkole i opinia pedagoga szkolnego. Dobrze byłoby również wykluczyć inne przyczyny, takie jak wady wzroku i słuchu.
Mamy rozpoznanie, co dalej?
Wiemy już, że ADHD jest zaburzeniem kompleksowym i przejawia się zespołem różnych objawów (Czym jest ADHD?). W związku z tym również leczenie odbywa się w sposób kompleksowy i obejmuje następujące elementy:
- Psychoedukacja
Psychoedukacja powinna dotyczyć objawów i wyjaśniać specyficzny dla danego dziecka obraz zaburzenia i wynikające z niego indywidualne potrzeby. Ważne są również strategie radzenia sobie z objawami dziecka:
- zmniejszenie ilości rozpraszających bodźców w otoczeniu,
- dopasowanie czasu wykonania pracy do możliwości dziecka,
- planowanie zadań,
- przewidywanie zagrożeń.
Psychoedukacja obejmuje rodziców / opiekunów, szkołę i samo dziecko.
Ponadto rodzicom powinno się stworzyć okazję do spotkań terapeutycznych, podczas których mogliby uzyskać wsparcie i omówić problemy pojawiające się w związku z ich podopiecznym, oraz umożliwić udział w warsztatach, na których uczą się w odmienny sposób postępować ze swoimi dziećmi. Zastępują sposób wychowania polegający na wymuszaniu zachowań poprzez uczenie reakcji prospołecznych.
Nauczyciele w szkole i wychowawcy powinni uzyskać pomoc i poradnictwo w zakresie radzenia sobie z zachowaniem dziecka w szkole lub klasie. Może ono mieć postać pisemnej opinii z zaleceniami postępowania wobec ucznia bądź szkolenia prowadzonego w ramach poradni psychologiczno-pedagogicznej przez psychologa lub pedagoga szkolnego (pod warunkiem, że są oni odpowiednio przygotowani).
U dzieci ważne jest adekwatne do wieku poinformowanie o diagnozie, wiążących się z nią objawach, uczenie obserwacji swoich zachowań i sposobów radzenia sobie z trudnościami (szczególnie istotne u nastolatków).
- Terapia dziecka, odpowiednia do jego problemów:
- trening zastępowania agresji, jeśli dziecko ma problemy z wyrażaniem złości,
- trening umiejętności społecznych, gdy dziecko nie potrafi nawiązać pozytywnych relacji z rówieśnikami,
- terapia behawioralno-poznawcza, gdy nastolatek ma problemy z motywacją, samooceną, pojawia się obniżony nastrój,
- trening organizacji pracy,
- udział w grupach / turnusach terapeutycznych,
- zorganizowane zajęcia sportowe.
- Farmakoterapia
Zazwyczaj leczenie farmakologiczne jest włączane w momencie, gdy metody psychoterapeutyczne nie są skuteczne (nie widzimy poprawy) lub gdy nie możemy ich zastosować. Ponadto,jeśli u dziecka występują bardzo nasilone objawy lub ma już ono zaburzenia dodatkowe, to wiadomo, że oddziaływania psychoterapeutyczne będą mniej skuteczne niż leczenie farmakologiczne. Badania pokazują, że zarówno w kwestii skrajnie nasilonego ADHD, jak i w przypadku towarzyszących mu zaburzeń(zaburzenie opozycyjno-buntownicze i poważne zaburzenia zachowania) leczenie farmakologiczne powinno być włączane równocześnie z innymi metodami terapeutycznymi.
Leczenie farmakologiczne powinno być zawsze rozpoczynane przez specjalistę mającego doświadczenie w diagnozowaniu oraz leczeniu ADHD i zawsze powinno być też częścią szerszego programu terapeutycznego. W Polsce są zarejestrowane i rekomendowane dwa leki, które są wykorzystywane w leczeniu ADHD: metylofenidat i atomoksetyna.
Czy ADHD można wyleczyć?
Większość rodziców, opiekunów, wychowawców i samych dzieci na pewno zadaje sobie to pytanie, a nawet nie tyle sobie, co psychologom, psychiatrom czy terapeutom zaangażowanym w proces diagnozowania i leczenia. W przypadku objawów ADHD w czasie terapii czy pracy z dzieckiem nie można doprowadzić do ich zniknięcia. Podobnie jak okulary mogą jedynie korygować wadę wzroku w czasie, gdy są na nosie, tak samo oddziaływania i techniki terapeutyczne mogą ułatwić życie osobom mającym na przykład kłopoty ze skoncentrowaniem się na nudnych zadaniach, tylko w momencie ich stosowania. Nie można wyleczyć ADHD.Można jedynie sprawić, że problemy z koncentracją, ruchliwością czy impulsywnością będą w mniejszym stopniu zaburzać życie dziecka i jego otoczenia. ADHD nie przypomina przeziębienia. W przypadku zespołu nadpobudliwości psychoruchowej cel leczenia będzie podobny jak w chorobach przewlekłych, np. cukrzycy czy nadciśnieniu:zapobieganie powikłaniom i sprawienie, że dziecko funkcjonuje tak dobrze jak jego rówieśnicy.
Bibliografia:
Kołakowski, Wolańczyk, Pisula, Skotnicka, Bryńska: „ADHD – zespół nadpobudliwości psychoruchowej” – Przewodnik dla rodziców i wychowawców, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2006.
Hanć T., Dzieciństwo i dorastanie z ADHD, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2009.
